Artikelen

Hoe maak je keuzes zonder een autoriteit die voorschrijft wat goed of fout is? Hoogleraar medische filosofie en ethiek Ignaas Devisch ziet dat we worstelen met de verantwoordelijkheid die bij keuzevrijheid komt kijken. HUMAN spreekt Devisch, te gast in de zesde uitzending van 'Het filosofisch kwintet', over het wegvallen van klassieke zingevingssystemen, ons verlangen naar rituelen en onze nood aan iemand die zegt dat het goed komt.

Hoe weten autocraten de macht te grijpen en anderen voor hun karretje te spannen? Volgens Bettina Stangneth zijn zij bij uitstek meesters in de kunst van het liegen. Maar iedere leugenaar, stelt Stangneth, heeft ook een gelover nodig. Zelfs wanneer we de beloften van autocraten als leugens herkennen, kiezen we er soms voor om ons achter hen te scharen. HUMAN sprak met Stangneth, te gast in de vierde aflevering van dit seizoen, over opportunisme, hoop en hoe iedere tijd zijn eigen autocraten baart.

Zijn wij natuur of staan we erboven? En hoe maken we van ons afval weer iets vruchtbaars? HUMAN spreekt filosoof Jasmijn Leeuwenkamp voor 'Het filosofisch kwintet', waar ze te gast is, over het onderscheid tussen mens en natuur en Donna Haraway's idee van 'staying with the trouble'.

Wie bestempelen we als monster, en waarom? Volgens filosoof Marli Huijer hebben monsters een duidelijke functie: ze laten zien waar onze grenzen liggen, wat we normaal vinden en waar we bang voor zijn. We spreken Huijer voor 'Het filosofisch kwintet', waar ze te gast is, over hoe we 'monsters' onder ogen kunnen komen.

De voorbereidingen voor het komende seizoen van 'Het filosofisch kwintet' zijn inmiddels in volle gang. Als rode draad voor de uitzendingen hebben we ons dit jaar laten inspireren door een citaat van Antonio Gramski: "De oude wereld sterft, de nieuwe wereld is nog niet geboren. Nu breekt de tijd van de monsters aan."

"Als iets de mensheid redden kan, dan is het wel het geheugen,” zei Auschwitz-overlevende Elie Wiesel. Een tijd is de Shoah het fundament geweest onder onze morele opvattingen, maar er lijkt betonrot in het fundament te zijn geslopen. Onder leiding van Arnon Grunberg onderzoeken denkers in een speciale aflevering het belang van pijnlijke herinneringen. Deze aflevering wordt opgenomen tijdens de Nacht van de Filosofie Amsterdam.

“De oude wereld sterft, en de nieuwe wereld worstelt om geboren te worden; nu is de tijd van monsters”. Dit schreef Antonio Gramsci in 1929, maar is vandaag weer razend actueel. Deze woorden vormen daarom de rode draad van dit seizoen van ‘Het filosofisch kwintet’. Arnon Grunberg gaat met verschillende denkers op zoek naar de monsters van deze tijd.

Een land is een huis, maar hoeveel mensen passen er in een huis voordat het instort? En wat gebeurt er met een huis waar niemand meer in woont? In deze aflevering buigt Arnon Grunberg zich met zijn gasten over het sluipende monster van de vergrijzing. Wat betekenen demografische ontwikkelingen voor ons maatschappijen? Is vergrijzing een gegeven of is die vergrijzing ook een cultureel en existentieel probleem? Deze aflevering wordt opgenomen in de Stadsschouwburg in Utrecht.

Veel meer dan zijn collega-dieren heeft de mens altijd gezocht naar de zin van het leven. Tegenwoordig is die zingeving sterk geïndividualiseerd en in compartimenten opgedeeld. Alles kan zingeving zijn: vrijdagavond cocaïne, zondagmiddag demonstreren, maandagochtend yoga. In deze aflevering onderzoekt Arnon Grunberg met zijn gasten pogingen tot zingeving. Deze aflevering wordt opgenomen in de Stadsschouwburg in Utrecht.

In tijden van onzekerheid bieden zich al sinds mensenheugenis aanbieders van waarheid aan, maar met de komst van sociale media is de markt van waarheidsverkopers gigantisch gegroeid. Met een telefoon in de hand kan iedereen waarheid aanbieden. In deze aflevering onderzoekt Arnon Grunberg met zijn gasten hoe het apparaat van de waarheidsproductie is gedigitaliseerd. Deze aflevering wordt opgenomen in het Forum in Groningen.

Autocratische leiders zijn wereldwijd in opmars. In sneltreinvaart breken zij democratische instituties af, zetten de wereldorde op z’n kop en trekken zoveel mogelijk macht naar zich toe. De logica van democratie is niet op hen van toepassing. Zij opereren volgens hun eigen kaders van machtsvergroting en het uitschakelen van systemen die hen controleren en verantwoordelijk houden. In deze uitzending van ‘Het filosofisch kwintet’ gaat Arnon Grunberg in gesprek met kenners van autocratische leiders. Deze aflevering wordt opgenomen in het Forum in Groningen.

Eeuwenlang plaatsten we in het Westen de mens naast en boven de natuur: de mens als rationeel wezen tegenover een grillige, onvoorspelbare wereld die getemd en geëxploiteerd kan worden. Maar is die scheidslijn zo scherp? In deze aflevering onderzoekt Arnon Grunberg samen met zijn gasten hoe onze honger naar grondstoffen de bodem onder onze voeten wegvreet.

Iedere tijd baart zijn eigen monsters. Mensen die we afkeuren, buitensluiten en ontmenselijken. Kortom: vijanden. In deze aflevering van Het ‘Het filosofisch kwintet’ onderzoekt Arnon Grunberg samen met zijn gasten waarom we monsters produceren. Wie bepaalt waar normaal ophoudt en abnormaal begint - en hoe wordt die grens in de samenleving bewaakt? Deze aflevering wordt opgenomen in het Chassé Theater in Breda.

Arnon Grunberg over zijn eigen pijnlijke herinneringen, rouwen als een vorm van werk en de ‘frisheid’ van het verhaal van de Shoah.

Hoe spelen wij? Kunnen we de fluïditeit en dubbelzinnigheid van het spel nog accepteren? Welke rol spelen valsspelers en spelbrekers?

Het Filosofisch Kwintet luister je ook als podcast.

Geweld, wanneer is het geoorloofd? Hoe ver mag de staat gaan en wanneer mag de burger geweld gebruiken? En wat betekent gehoorzaamheid in een democratische rechtsstaat?

Het Filosofisch Kwintet over de rechtsstaat en geloof, met o.a. antropoloog Pooyan Tamimi Arab, classicus Irene Zwiep en filosoof Theo de Wit.