‘In crisistijden moeten we onze krachten bundelen’

Mede wegens de rapporten van het IPCC VN-Klimaatpanel en het Klimaatakkoord van Parijs horen we vrijwel dagelijks over de opwarming van de aarde, het verlies aan biodiversiteit en de plastic vervuiling van de oceaan. We lezen over die 1,5 graden, dus we weten allang dat de aarde opwarmt. “Maar we voelen de gevolgen hiervan nog niet echt,” zegt Jeroen Smit die veelgeprezen boeken schreef als De Prooi en Het Grote Gevecht.

Momenteel maakt hij een serie voor HUMAN, waarmee hij antwoord probeert te krijgen op de vraag: Wat houdt ons nou tegen om onze huidige economie van kapitalisme anders in te richten? Samen met Jaap Tielbeke en Daphné Dupont-Nivet, journalisten van De Groene Amsterdammer en Investico, gaat hij op onderzoek uit met Wat houdt ons tegen? Zijn er CEO’s, of bazen te vinden die de strijd aan willen gaan tegen de huidige economie van het kapitalisme?

"Ik ben net zestig geworden," zegt Jeroen Smit. "Dus ik weet niet beter dan dat het heel normaal was dat je iedere avond een stuk vlees at en daaromheen je maaltijd bouwde. Het kost mij ook moeite om dag in dag uit daarmee bezig te zijn, nu ik steeds meer vegetarisch eet. Alle burgers in ons huishouden zijn vegetarisch, en die zijn hartstikke lekker, niet van vlees te onderscheiden."

Smit zou het dan ook wel voor zich zien dat alle burgers bij onder andere grote fastfoodketens standaard vegetarisch zijn, tenzij je expliciet om een vleesvariant vraagt in je bestelling.

“Vlees is een verworvenheid, iets dat vanzelfsprekend is geworden. Mensen hebben daarom het gevoel dat hen iets wordt afgepakt. Terwijl we ons moeten realiseren dat het ons juist iets oplevert als we veel minder dode koeien eten. We zijn onverzadigbaar," zegt hij.

"Dus als we onze economie nou anders inrichten, krijgen we er iets heel moois voor terug. En misschien jij wat minder dan je kinderen en je kleinkinderen, maar voor hen wil je toch het goede doen? Als dat bewustzijn groeit, dan begint het gedrag te knagen.”

En we hebben de afgelopen zeventig jaar enorm van dat korte-termijn-denken kunnen genieten volgens Smit. We hebben niet eerder hoeven nadenken over catastrofale gevolgen van ons consumptiegedrag. "Er was heel veel overvloed en daarna kwam nog meer overvloed," zegt hij. "Dus daar zijn we als consumenten en procenten ook een soort verslaafd aan geraakt."

Smit hoopt dat de wereldeconomie over twintig, dertig jaar zodanig is geëvolueerd, dat het zich vertaalt in een verantwoordelijke wijze van consumeren, produceren en verdelen.

"Het besef zal groeien dat we aan elkaar vast zitten, dat niemand succesvol kan zijn in een wereld die faalt. Dan gaan bedrijven producten maken die zo goed zijn, dat je het eigenlijk nooit meer hoeft te vervangen. En vinden we het bijvoorbeeld ook heel logisch dat we spullen niet meer hoeven te bezitten, maar dat we alleen betalen voor het gebruik ervan,” zegt hij.

“Ik geloof dat dit kan worden aangezwengeld door het maken van nieuwe spelregels. Door leiders die op andere knoppen gaan drukken, voorop gaan in de broodnodige systeemverandering. En als wij daar met het programma Wat houdt ons tegen? wat versnelling in kunnen aanbrengen, zou dat geweldig zijn.”

Die bijdrage zou kunnen zitten in bijvoorbeeld de aflevering over het nieuwe economie-onderwijs. "Daar moeten begrippen als ‘echte prijzen’, de kosten van klimaat, het belang van samenwerken en krachten bundelen een plek krijgen. Als je op jonge leeftijd leert dat het klimaat ook een prijs heeft dan zal dat een groot verschil maken denk ik," betoogt Smit. "Maar ik ben ook niet heilig hè."

“We moeten ons realiseren dat we bewust onbekwaam zijn en dat doet pijn. Ons geweten gaat wringen, zal ik maar zeggen. En dat zet aan tot actie, tot ander gedrag. Maar je moet er wel elke dag opnieuw bewust mee aan de slag,” zegt hij.

“Ik heb drie kinderen, van twaalf, zeventien en negentien. Dus ik moet hen ook helpen met dat bewustzijn. Iedere maand kijken we bijvoorbeeld naar ons gasverbruik, we douchen korter en zo. Het is fijn als we van bovenaf een beetje worden geholpen met de spelregels." 

Een voorbeeld: Zoals dat een jaar of vijf geleden begon met het betalen voor plastic tassen in winkels. "Daar was natuurlijk eerst verontwaardiging over. Maar sindsdien worden zo’n 75 procent minder plastic zakjes uitgedeeld in winkels, omdat mensen gewoon hun eigen tas meenemen. Dus af en toe moet je ook zo'n regel hebben die een verandering in gang zet.”

Volgens Smit is het voor Nederland als klein landje best aantrekkelijk om daarin voorop te lopen, ook voor de politiek. “In mijn ideale wereld gaan partijen die nu tegenover elkaar staan, die bang voor elkaar zijn, die elkaar als vijand zien, met elkaar aan tafel zitten. En dan kijken ze elkaar écht aan, zodat ze een ander mens zien. Een vader, een moeder, een ouder, een oom, een tante, iemand die zich ook zorgen maakt over waar dit naartoe gaat,” zegt hij.

“En op het moment dat ze elkaar echt aankijken, dan ontstaat er iets van vertrouwen en het besef dat we allemaal in hetzelfde schuitje zitten. We moeten onze krachten bundelen in crisistijden. En samen dingen oplossen tegen een gemeenschappelijke vijand. Het is onze plicht om met elkaar het bewustzijn te vergroten en een stapje dichterbij het nemen van een grote verantwoordelijkheid te komen. En dat zou het begin kunnen zijn van een hoopvolle verandering op allerlei niveaus.”