Op deze school bepalen leerlingen wat ze leren

Creativiteit aanwakkeren doen ze op de Agora-school een paar keer per week met zogenoemde 'inspiratiesessies'. Mensen van buiten de school komen vertellen over hun hobby of interesse, en inspireren zo de leerlingen. Wijsman: "We zetten de kinderen aan daar challenges over te maken, bovendien geven we ze zo een groot netwerk mee."

Aan het eind van de opleiding, moeten de leerlingen toch eindexamen doen. "De leerling kijkt samen met ouders of verzorgers en zijn coach welk traject en niveau het beste bij hem past, gebaseerd op ambitie en gewenste vervolgopleiding." In de bovenbouw wordt een plan gemaakt om naar een diploma toe te werken. "Essentieel is dat leerlingen begrijpen waarom ze dit traject volgen; het moet wel betekenis voor ze hebben."

Ondertussen speelt leerling Gwen op een panfluit in de klas, werkt leerling Anique aan haar presentatieskills en prijst coach Tessa Dekker zich gelukkig met het feit dat ze hier nog maar twaalf leerlingen op een dag ziet, in plaats van de honderden die op haar vorige school voorbij kwamen. "Hier is het veel meer gericht op de leerling. Waarom wil je iets, en hoe kun je dat bereiken?"

Zelf plannen en organiseren is nog best ingewikkeld als puber, weet Dekker. "We vragen best veel van ze. Gewoon zitten en luisteren is natuurlijk wel makkelijker, maar door de aanpak van de school is er genoeg ruimte voor maatwerk."

Dat geldt ook voor bijvoorbeeld kinderen die thuis mantelzorgen. "Als je morgen een toets hebt, maar de hele dag bezig bent met zorgen voor iemand, is het logisch dat je aandacht er niet bij is," zegt coach Eelke Munniksma. "Hier kunnen we daar omheen werken. Want als je ongelijkheid tegen wil gaan, moet je kinderen ongelijk behandelen."

Directeur Wijsman: "Mijn droom is dat we uiteindelijk afstappen van een systeem waarbij het nodig is een diploma te halen. Laten we werken met andere toelatingseisen dan zo’n diploma, maar bijvoorbeeld kijken naar portfolio. En een test voor bepaalde vakken of kennisgebieden."

Even verderop, op Spring High in Amsterdam-West werkt school ook net even wat anders. Net als bij Xplore zitten bij Spring High meerdere leeftijden en niveaus door elkaar. In 2016 begon de school, bij wijze van proef, als 10-14 school, waarbij leerlingen tussen de tien en veertien jaar in één groep te zetten; het principe van een brede brugklas, wat vroeger de middenschool heette.

We zijn bij Spring High in de laatste week voor de kerstvakantie. De kinderen hebben geen les meer, maar zijn gezamenlijk voor het goede doel aan de slag. Koekjes bakken, soep koken, kerstkransjes maken en hup, verkopen maar. "Dit is de beste leerschool die er is," vertelt directeur Camyre de Adelhart Toorop. "Omdat ze leren organiseren, en leren hoe je een plan moet uitvoeren." 

Inmiddels is de school gegroeid, en zitten groep 7, 8 en klas 1 bij elkaar, net als klas 2 en 3 in zogenoemde leerpleinen. Er is een centrale bovenbouw met klassen 4, 5 en 6. De filosofie is dat leerlingen hierdoor meer tijd krijgen om te ontdekken wat ze willen, kunnen en wat bij hen past. "Wij kijken gewoon waar iemand staat en brengen het naar een volgend level. Een kind kan niet achterlopen ten opzichte van zichzelf en zijn eigen ontwikkeling."

Hoe het kind binnenkomt, is belangrijk. "Op de meeste scholen kom je binnen en moet je luisteren naar wat je wordt gezegd. Niets van jezelf mag mee die school in. Hier proberen we dat juist een plek te geven. We horen vaak van kinderen dat ze zich niet gehoord voelden. Hier gaan we de dialoog aan, zonder oordeel vooraf."

Ook bij Spring High moet een eindexamen gemaakt worden. De kinderen leren op deze school de kerndoelen die daarvoor nodig zijn. Maar daarnaast leren de leerlingen metacognitieve vaardigheden, die volgens De Adelhart Toorop net zo belangrijk zijn. "Bijvoorbeeld de vaardigheid om op jezelf kunnen te reflecteren: wat kan en begrijp ik wel en wat niet? Waar moet ik nog aan werken en hoe kan ik dat het beste doen?"

Volgens De Adelhart Toorop is het belangrijk dat kinderen herinneringen meekrijgen en dat ze genoeg lichaamsbeweging krijgen. Zo worden sporttoernooien georganiseerd en excursies, in zowel binnen- als buitenland. En ook op Spring High worden externe mensen ingeschakeld om de leerlingen te inspireren, op 'workshop woensdag'. "Ze krijgen zo veel meer aangereikt dan alleen de leerstof in boeken."

De scholieren lijken goed te gedijen binnen het onderwijssysteem. Zo is Aicha, die sinds het begin op Spring High zit, blij dat ze de stap heeft gemaakt. Ze vindt het vooral fijn dat ze geen huiswerk heeft en niet eindeloos naar leraren hoeft te luisteren. Ismail glundert op zijn beurt van trots dat hij na hard werken toch naar de havo kan in plaats van de mavo, en is dankbaar dat hij daarvoor tijd en kans heeft gekregen.

Voor leraar in opleiding Rosalie Levinson was het wel even wennen toen ze anderhalf jaar geleden op Spring High kwam werken, vooral omdat er geen toetsen worden afgenomen. "Je wordt gedwongen op een andere manier de voortgang van de leerlingen te testen," zegt Levinson. "Op de opleiding word je vooral opgeleid tot vakdocent, waar je leert werken met lesplannen. Terwijl hier niet klassikaal wordt lesgegeven."

Directeur De Adelhart Toorop heeft geen hoge pet op van  lerarenopleidingen. "Leraren gebruiken hun eigen schooltijd als referentie, maar dan leid je op in het oude systeem." Samen met de Hogeschool van Amsterdam is De Adelhart Toorop daarom ook bezig te onderzoeken hoe opleidingen anders kunnen. "Het heeft echt behoefte aan verandering."

Anders dan Xplore-directeur Wijsman voelt het afschaffen van de centrale eindexamens voor De Adelhart Toorop nog als een brug te ver. "Ik vind het mooi dat je een basisafspraak hebt met elkaar. Maar wat mooi zou zijn, is dat je een vak afsluit op het niveau waar je aan toe bent. Als je achttien jaar bent, doe je examen, en als je goed bent in taal doe je dat op vwo-niveau en minder goed in wiskunde dan doe je dat op mavo-niveau. Nu kan dat niet."

De Adelhart Toorop vervolgt: "We doen onderwijs al 150 jaar hetzelfde; productie draaien, in een paar jaar klaarstomen, en iedereen hetzelfde laten doen. Dan laat je zoveel talent onbenut. Iedereen kan wel iets. Wij geloven dat ieder kind vooruit kan, als ze maar de motivatie hebben. En er is altijd wel een moment waarop jij de beste bent."

Ze heeft dan ook als droom het hele onderwijssysteem om te gooien. Geen voortgezet en basisonderwijs zoals we het nu kennen, maar een solide systeem van nul tot achttien jaar. "Dan geef je ze een goede basis mee."