Durf te denken
Hannah Arendt (1906-1975)
Op verschillende manieren wordt Hannah Arendt geconfronteerd met het nazisme. Als joodse en lid van een zionistische beweging moet ze in 1933 vluchten uit Duitsland. Ze gaat naar Parijs, en later naar New York.
Arendt heeft uitvoerig geschreven over terreur en totalitarisme, zoals het monumentale 'Origins of totalitarianism'. Ze heeft daarbij ook een scherp oog voor de dagelijkse praktijk. Hoe kan iemand tijdens het middageten vol overgave luisteren naar Mozart, en vervolgens een decreet tekenen voor het transport van duizend joden naar Theresienstadt?
In de jaren zestig schrijft ze voor het tijdschrift The New Yorker over het proces tegen Adolf Eichmann. Ze concludeert dat hij geen monster is, maar slechts een ambtenaar die gedachteloos uitvoerde wat hem wordt opgedragen. Haar betiteling – ‘de banaliteit van het kwaad’ – komt haar op veel kritiek te staan. Dat dit monster in werkelijkheid niets meer dan een fantasieloze bureaucraat zou zijn, schiet vooral bij joodse intellectuelen in het verkeerde keelgat.
Geconfronteerd met de terreur van nazisme en communisme luidt de belangrijkste vraag van Arendt: Wat is de zin van politiek? Haar antwoord is op het eerste gezicht raadselachtig. Politiek gaat om wat zij ‘wereld’ noemt. Met wereld doelt zij op de ruimte tussen mensen, een ruimte die het mogelijk maakt dat individuen elkaar ontmoeten en in gesprek gaan.
In deze aflevering van 'Durf te Denken' is filosoof Nanda Oudejans te gast. Zij gaat in gesprek met het publiek en vertelt, als kenner van Hannah Arendt, over de link tussen Arendts opvattingen en de status van vluchtelingen anno nu. Oudejans promoveert in september 2011 op haar analyse van het vluchtelingenverdrag dat zestig jaar geleden tot stand kwam.