Hoe doe je dat, leven?

Tien gasten schuiven in Over Leven aan bij Coen Verbraak, in het ARTIS-Groote Museum, alwaar – heel toepasselijk – een vraagteken boven hun hoofden prijkt. Aan gasten als astronaut André Kuipers, actrice Margôt Ros en overlevende van een vliegramp Edu Nandlal stelt hij de grote levensvragen.

Coen Verbraak is journalist en programmamaker, hij schreef meerdere boeken en maakte documentaires als Onze Jongens op Java en Srebrenica - de Machteloze Missie van Dutchbat. Voor HUMAN presenteert hij momenteel De Publieke Tribune en Over Leven, waarin hij mensen om hun levenslessen vraagt.  Maar wat maakt voor hem het leven eigenlijk de moeite waard?

"Als je niet kan terugvallen op een god of een religie – zoals de meeste humanisten – dan is de vraag: waar is die ondergrond van troost dan wel? Als het bestaan moeilijk of ingewikkeld wordt, dan vinden humanisten die ondergrond bij elkaar, in de verhalen die andere mensen vertellen over wat je in het bestaan overeind houdt.

Het is een prachtig thema omdat heel veel grote vragen aan de orde komen. Wat maakt het leven de moeite waard? Waar put je troost uit? Voor ieder mens zijn die vragen relevant."

"Het is van een heel ander karakter dan De Publieke Tribune. Maar ik ben als interviewer natuurlijk dol op verhalen waar vlees en bloed aan zit. Dat geldt bij deze onderwerpen bij uitstek. En het zijn niet alleen maar schokkende verhalen waar je het verdriet vanaf kan scheppen, maar ook hele mooie ervaringen.

André Kuipers vertelt bijvoorbeeld over het bijzondere fenomeen dat bijna iedereen die de aarde vanuit de ruimte heeft gezien opeens een soort natuurbeschermer wordt. Omdat ze hebben gezien hoe ongelooflijk klein en kwetsbaar dat kleine blauwe bolletje in dat immense heelal hangt. Dat is ook een levensveranderende ervaring."

"Ik ben zelf heel erg gefascineerd door hoe het lot op een vreemde, blinde manier kan toeslaan. Edu Nandlal overleefde de SLM-ramp, waarbij bijna tweehonderd mensen om het leven kwamen en slechts elf mensen overleefden. Kort voordat het toestel verongelukte in Suriname, is hij van stoel geruild met degene naast hem. En daardoor leeft hij nog. Want degene die op zijn stoel is gaan zitten, die is dood.

Daar kan ik heel lang over nadenken. Dat de dood echt in dertig centimeter stoel schuilt, dat is toch een fascinerende gedachte. Hij heeft het overleefd omdat hij door die stoelenruil zijn riem niet meer vast heeft gedaan. Daardoor is hij uit het vliegtuig geslingerd en is hij niet in de vuurzee omgekomen. Hij heeft er wel een dwarslaesie aan overgehouden. Maar dat zijn dingen waar je eindeloos over kunt nadenken.

Ik vond dat hij daar zelf relativerend over sprak, en dat moet je ook doen wellicht, dat je niet te veel betekenis moet hechten aan hoe het is gegaan. Maar als ik had geruild, had ik er nog lang over nagedacht, denk ik. Kun je je daar iets bij voorstellen?"

"Journalist Koos Koster die ooit voor de IKON in El Salvador was en daar in 1982 werd vermoord, zei altijd: 'Overleven verplicht.' En dat is iets wat ik me afvraag: heb je dan ineens een soort opdracht als je een ramp overleeft? Omdat jij er nog bent en al die andere mensen niet? Het is ook vaak bekleed door schuldgevoel, dat had Edu Nandlal ook. Net als de mensen die de kampen hebben overleefd in de Tweede Wereldoorlog. Waarom ben ik er nog en al die anderen niet?

Ik kan me voorstellen dat je - als je zoiets overkomt - denkt: ik heb een opdracht om echt iets van mijn leven te maken. Terwijl dat eigenlijk nergens op gebaseerd is. En ook de vraag: heb je nou geluk gehad dat je het hebt overleefd of heb je pech omdat je een dwarslaesie hebt opgelopen?"

"En niet te beantwoorden vragen bovendien. Je kunt er hooguit wat over filosoferen."

"Het leven is niet altijd eenduidig en even makkelijk. Ik vind het leerzaam en inspirerend om van andere mensen te horen wat het leven mooi maakt. Als levenslessen; zo kan je er dus mee omgaan. Zo kan je het noodlot het hoofd bieden als het je treft.

Wat ik in het programma ook zeg: het leven is een cadeau dat we ongevraagd hebben gekregen, zonder gebruiksaanwijzing. Maar de vraag is dan wel: hoe doe je dat dan, leven? Ik vind het leerzaam en inspirerend om van andere mensen te horen wat voor hen het leven mooi maakt. Het zijn allemaal verhalen waar ik over nadenk en waar ik wat aan heb. En ik hoop de kijker ook."

"Niet speciaal denk ik. We waren een gezin waar veel gepraat werd, maar ik vind het vooral heel erg leuk om naar andere mensen te luisteren. En ik was als klein jongetje nieuwsgierig naar de wereld, ik bestookte mijn ouders de hele dag met vragen. Vooral mijn moeder, want we waren een traditioneel gezin waar mijn vader de hele dag aan het werk was. Die nieuwsgierigheid krijgt wel een ander karakter naarmate je ouder wordt, maar in essentie is het niet veranderd.

Ik verwonder me over de wereld. En als interviewer wil ik alles van de ander weten. Daar moet je empathisch voor zijn, kunnen meevoelen met de ander. Maar tegelijkertijd ook afstand nemen, want je kent hen natuurlijk niet. Naarmate ik het langer doe vind ik dat spel steeds spannender worden.

Tegen studenten zeg ik wel eens: interviewen is net als schaken. Je zit tegenover elkaar en terwijl je iets vraagt verplaats je je in de ander. Je zit eigenlijk als interviewer aan twee kanten van het bord. Daardoor heb je, als je goed focust op iemand, soms eerder door dan de ander dat iets hen raakt bijvoorbeeld. Of dat je denkt: je vertelt wel dit, maar eigenlijk wil je iets anders vertellen."

"Ik haal zingeving wel heel erg uit de mensen om me heen. Praten met andere mensen, dat is wat ik het liefste doe. Met iemand in een café zitten, een glaasje wijn drinken en lekker kletsen. Na zo’n avond ga ik opgeladen naar huis.

Ik heb een zoon van vijftien met wie ik regelmatig een dagje met z’n tweeën erop uitga. Ik vind het dan ontzettend leuk om te horen hoe hij naar dingen kijkt. En de dingen die ik met mijn vriendin doe, dat zijn de geluksmomenten in mijn leven. Mijn ouders leven nog, daar heb ik geluk mee. Ze zijn 91 en 92 jaar oud. Als ik daarnaartoe ga en we drinken een kopje koffie en hebben het over niets bijzonders denk ik: dit is toch wel heel erg de moeite waard."

"Ik zou een ongelooflijke druif zijn als ik daar zelf niks van meenam. Je hoort een ander mens vertellen over dingen die ook in jouw leven kunnen gebeuren. We verliezen allemaal een keer onze ouders. Ik ben ook goede vrienden verloren. Juist daarom wil ik van een ander horen hoe zij dat hebben gedaan. Hoe kan iemand toch door leven, ondank alles? Dat zijn de verhalen die je gaat horen in het programma."

Kijk Over Leven vanaf 7 september elke woensdag om 21:00 uur op NPO 2, of luister de lange versies van de gesprekken via de podcast, of stream via NPO Start.

Wil je zelf doorpraten over de grote vragen? Dat kan op 9, 16 en 23 oktober in het ARTIS-Groote Museum. Meer informatie vind je hier.