Waarom de 'niet-mens' ook een stem heeft

Mensen leven en hebben rechten om dat leven goed te kunnen leiden. De natuur leeft en heeft tal van leven in zich, alleen welke rechten heeft zij om zo goed mogelijk te kunnen bestaan? Een vraag waar de Ambassade van de Noordzee zich mee bezighoudt. Volgens hen is de zee en al het leven in de zee van zichzelf.

De Ambassade kijkt naar hoe onze Noordzee beter vertegenwoordigd kan worden binnen ons politieke systeem en werkt hiervoor samen met kunstenaars, filosofen, beleidsmakers en juristen, biologen en studenten. Ze organiseren educatie- en kunstprojecten om de ‘niet-mens’ voelbaar en tastbaar te maken. Hiermee willen ze nieuwsgierigheid wekken en de relatie verrijken tussen de mens en de 'niet-mens'. 

Tekst gaat verder onder afbeelding

De Ambassade komt voort uit een ander project van Thijs Middeldorp: het Parlement van de Dingen. Geïnspireerd op het werk van de Franse socioloog en filosoof Bruno Latour werd een conceptuele ruimte gecreëerd  waarin mensen en 'niet-mensen' (dieren, dingen, planten, water, eekhoorns enzovoort) zich politiek tot elkaar verhouden en waarbij de mens niet boven de natuur wordt gezet, maar één van de spelers is in een politiek arena. 

"Door verschillende experimenten, tentoonstellingen en acties die wij hebben gedaan, ontstond de behoefte om vanuit het Parlement van de dingen een Nederlandse casus te hebben," zegt Middeldorp. "Een casus waarin we heel goed nadenken over de relatie tussen mens en natuur en daarmee dus de relatie tussen de mens en de 'niet-mens'."

Het Parlement van de Dingen koos voor de Noordzee, omdat het volgens Middeldorp de perfecte spiegel is van ons land. "Het is onze grootste publieke ruimte waarin alles samenkomt. Werk, toerisme, ecologie, internationale scheepsvaartbelangen en duurzaamheidsbelangen, alles is aanwezig. Daarbij is de zee op het moment op een heleboel vlakken ongezond. We willen haar daarom graag een betere positie geven in ons politieke denken en ons politiek systeem."

En voila, de Ambassade van de Noordzee was geboren.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Maar waarom heeft het niet-menselijke een stem nodig? Met onze natuurorganisaties en enkele politieke partijen houden we toch rekening met de natuur en de dieren en dingen om ons heen? Volgens Middeldorp is alleen rekening houden niet genoeg. 

"We hebben gesprekken over de natuur, alleen geen instrumenten om iets te doen. Onze gereedschapskist met democratische instrumenten is tweehonderd jaar oud, maar we leven nu in een totaal andere samenleving," zegt Middeldorp. "In een absurd tempo sterven diersoorten uit, waardoor een massaextinctie gaande is. Alleen lijkt dit niet door te dringen in de Tweede Kamer, dus schiet de representatie van het 'niet-menselijke' te ort binnen ons politieke spel." Volgens Middeldorp is het in die zin een klassieke emancipatiestrijd.

Een ander voorbeeld waarin de slechte representatie van de 'niet-mens' naar voren komt, ziet Middeldorp in de MSC Zoë containerramp van januari 2019. "Geen mens is direct getroffen, waardoor het ontzettend moeilijk is om iemand aansprakelijk te stellen voor wat er gebeurt." Tegelijkertijd had de Noordzee, de Waddenzee en het leven in deze zeeën met een enorme vervuiling te maken en trekt het 'niet-menselijke' aan het kortste eind. 

Tekst gaat verder onder afbeelding

Maar hoe geef je een stem aan iets dat niet kan praten? En hoe zien die middelen voor een goede vertegenwoordiging eruit? Ingewikkelde vragen, waar de Ambassade met man en macht over na aan het denken is.

Het project van de Ambassade van de Noordzee loopt tot 2030 en is met oog voor de enorme complexiteit van het representatieprobleem breed ingericht. Op hun website hebben ze een route uitgestippeld die is opgedeeld in drie fases: luisteren, spreken en onderhandelen. 

"In de eerste jaren willen we graag luisteren naar alle spelers en actoren in en rondom de Noordzee. Wanneer je iemand wil vertegenwoordigen, moet je eerst goed luisteren. Wat speelt er? Wat zijn de belangen? Wat zijn de problemen? Daarna gaan we leren spreken. Want hoe doen we dat, spreken namens de Noordzee? Vervolgens, in de derde fase, gaan we pas leren onderhandelen vanuit de Noordzee."

Tekst gaat verder onder afbeelding

Het doel van de Ambassade van de Noordzee is niet specifiek het creëren van rechtspersoonlijkheid voor de zee. Het is een vrije denk- en onderzoeksruimte waarin de Ambassade samen met diverse groepen nadenkt over onze relatie met de natuur. 

"Met de Ambassade bieden wij een vrije ruimte om fundamenteel door te denken over hoe wij onze democratie hebben ingericht en hoe wij daarbinnen een stem kunnen geven aan het 'niet-menselijke'," zegt Middeldorp. "Het onderzoek loopt tot 2030 en het is onze missie om in dat jaar in staat te zijn om de zee en het leven in de zee, als politieke speler te zien."

We zijn opgegroeid met het idee van eindeloze groei en dat de natuur als een soort decor is voor de mens. Volgens de Ambassade van de Noordzee is dit niet het geval: 

"De natuur is geen decor, het is een complex geheel van afzonderlijk acterende spelers. Het niet-menselijke heeft op oneindig veel manieren invloed, kijk naar het virus dat nu rondgaat. Wij hebben die invloed gek genoeg buiten ons politieke denken geplaatst. We moeten ons beter tot die spelers politiek gaan verhouden," zegt Middeldorp. "We zijn zelf aan zet om slimmere politiek te ontwikkelen. De mens staat denk ik het beste voorgesorteerd om de problemen die wij hebben veroorzaakt op te lossen. Ik denk niet dat een virus of een kwal dat voor ons gaat doen."