Waarom we voorbij stereotypes moeten kijken

'Vroeger, in de negentiende eeuw, had diversiteit een heel andere betekenis. Toen was het een middel om dichter bij de waarheid te komen – door een botsing van verschillende ideeën. Een president of kerkleider hoefde je niet langer zo maar blind te geloven.

Zelfs als we met z’n allen denken de waarheid te hebben gevonden, moeten daar volgens John Stuart Mill mensen tegenover staan die iets anders beweren. Het grote gevaar is namelijk dat we met z’n allen denken dat we ‘het wel weten.’ Die link met de waarheid heeft de term tegenwoordig niet meer zo. Diversiteit is nu iets dat goed is op zichzelf.'

'Het ideaal erachter is gelijkheid. Dat we geen onderscheid meer maken tussen verschillende etnische achtergronden, gender, geaardheid, noem maar op. Maar er volgt een paradox uit het feit dat je juist die groepen moet benoemen, om in beeld te krijgen hoe een bedrijf, een Raad van Toezicht of de Tweede Kamer is samengesteld.

Dat benoemen is nodig om een machtsbalans te veranderen. Op het moment dat groepen in de schaduw leven is het nodig om diversiteit te benadrukken. Als je bijvoorbeeld elke dag als homostel hand in hand over straat kan lopen en je als heterostel kan gedragen, pas dan is de Gay Pride misschien niet meer nodig.

Tegelijkertijd loop je meteen het risico om mensen uit minderheden op die manier tot symbool te maken en zo bij te dragen aan de stereotypering. Het is heus niet zo dat je alle homo’s hebt vertegenwoordigd als je een homo in je organisatie hebt. Of dat je als moslim verantwoordelijk bent voor alle moslims. Een man is ook niet verantwoordelijk voor de acties van alle andere mannen. Maar om mensen als individuen meer vrijheid te geven, moeten we ze paradoxaal genoeg eerst als collectief behandelen.

Dat kunnen we voorkomen door ruimte te maken voor achtergestelde groepen, waarbij we voorbij gaan aan stereotypes. Denk aan vrouwelijke topbestuurders met een Hindoeachtergrond, moslim-LHBT-activisten, conservatieve lesbiennes, Chinezen in de creatieve industrie. Door de bewuste en onbewuste vooroordelen van mensen op deze manier uit te dagen, kun je diversiteit combineren met individuele vrijheid.'

'Een goed voorbeeld is de Zwarte Piet-discussie. Veel mensen bedoelen het natuurlijk niet slecht. Maar dat iets niet slecht bedoeld is, betekent niet dat het niet pijn kan doen, zeker als het gepaard gaat met een machtsverschil. We zouden dáár meer over moeten praten dan over bedoelingen.

Denk bijvoorbeeld aan iemand in een voetbalteam die homo gebruikt als scheldwoord en tegelijkertijd beweert persoonlijk echt niets tegen homo’s te hebben. “Homo” kan voor een ander wel degelijk voelen alsof-ie van mindere status is en er niet bij hoort, ook al bedoel je dat niet zo.

Je ziet nu dat de cultuur van slachtofferschap ook steeds meer aan de andere kant van het spectrum wortelschiet. Dat heeft met globalisering en het internet te maken waarop elke groep, hoe groot ook, een minderheid is. Iedereen kan het nu gevoel hebben aangevallen te worden worden en elke groep beweert dat het bepaalde dingen van anderen niet mag zeggen. Dat mechanisme zit ook achter Brexit en Trump. De witte hetero man krijgt het gevoel een minderheid te worden.'

'Misschien zit er in die verbreding van het slachtofferschap ook wel een oplossing. Die wordt nu ingezet voor wraakgevoelens, maar het zou ook de bron kunnen zijn voor empathie. Herkenning in het leed van de ander. In plaats van ons te richten op tegenstanders met bepaalde stereotypes moeten we manieren vinden om de ander juist te humaniseren.

De geschiedenis laat zien dat we steeds nieuwe onderdrukte groepen emanciperen. De sociale onderklasse kreeg onderwijs, ook al dachten aristocraten dat ze daar niet geschikt voor waren. Vrouwen kregen stemrecht, ook al beweerden mannen dat ze niet rationeel waren.

Zo’n verandering kan op dat moment benauwen en tot terugslag leiden, maar met de tijd vindt niemand het meer raar dat we bepaalde woorden en uitdrukkingen niet meer gebruiken. Het kost tijd om nieuwe sensitiviteiten te ontwikkelen. We leven momenteel in een tijd van overgang, volgens mij.'