Waarom de nieuwe James Bond dé romantische film van nu is

Dit stuk bevat spoilers.

Voor de podcast Scheiden met Stine van filosoof Stine Jensen werd ik een tijd geleden geïnterviewd over de vraag welke films ons meer vertellen over de echtscheiding in een persoonlijke en maatschappelijke context. Ik had de usual suspects paraat — zie aflevering vijf van de podcast — maar onlangs zag ik een film die mij álles vertelt over scheiden en de liefde, over relaties tussen mannen en vrouw anno nu: de nieuwe James Bond-film No Time to Die.

Belangrijk is dat het verhaal in de film een ode is aan een eerdere Bond: Ian Flemings roman On Her Majesty's Secret Service uit 1963, waarin James in het huwelijk treedt met Tracy. Op de laatste pagina's slaat het noodlot toe. Terwijl James en Tracy in Duitsland per auto onderweg zijn op hun huwelijksreis, raast een andere auto voorbij. Een van de inzittenden: Bonds aartsvijand Ernst Stavro Blofeld, hoofd van de internationale criminele organisatie SPECTRE. Blofeld haalt een machinegeweer tevoorschijn en opent het vuur. Een ongeluk op de snelweg volgt. Nadat Blofelds auto is weggescheurd, realiseert Bond wat er is gebeurd: Tracy is dood.

Dit is verreweg mijn favoriete Bond-boek, en ik heb mijzelf vaak afgevraagd hoe het huwelijk tussen Bond en Tracy eruit zou hebben gezien als zij in leven was gebleven. De vraag is temeer relevant nu Bond (Daniel Craig) in No Time to Die opnieuw tot over zijn oren verliefd is — op Madeleine Swann (Léa Sedoux) met wie hij aan het begin van de film in Italië woont. Bond is namelijk met pensioen, maar dan slaat SPECTRE toe. En blijkt dat Madeleine een verleden met die organisatie heeft.

In zowel de roman als de film treedt Bond ter wille van de liefde af als geheim agent. Maar zo wordt hij meteen oninteressant als fictie-held. Want stel je voor: James die de was doet en de kinderen naar school brengt? Of zijn vrouw Tracy/Madeleine die naar de winkel moet voor luiers?

Deze sleur, hoe herkenbaar ook, is allerminst dramatisch, of we moeten de spanning zoeken in de aanslag van het alledaagse op de romantische liefde tussen Bond en zijn vrouw. Die is wél aanzienlijk. Ik voorspel dat er na pakweg negen maanden, met misschien ook nog een baby in het spel, in hun leven geen sprake zal zijn van spannende dingen zoals galajurken (met een dolk in de jarretel) of van scènes bij een bar waar hij zwoel zegt: "Vodka-martini, shaken, not stirred."

Nee, het is afgelopen met Bond op het moment dat hij in het huwelijk treedt — vandaar zijn grote dilemma in No Time to Die. In zijn strijd tegen SPECTRE moet Bond namelijk kiezen: zichzelf opofferen om de mensheid van de ondergang te redden of zichzelf sparen zodat hij er kan zijn voor vrouw en kind (tja, ik zei het al: spoiler).

Bonds dilemma gaat over de tegenstelling tussen een saai leven of een opwindend leven. Kiest hij voor het eerste, is hij geen held meer, kiest hij voor het tweede, heeft hij geen huwelijk en blijft hij de grote 007 (in ieder geval figuurlijk, aangezien hij in de film sterft).

Bonds dilemma reflecteert ook dat van de moderne man die geacht wordt te kiezen tussen carrière en gezin. Natuurlijk kampt de moderne vrouw met precies hetzelfde dilemma, maar zo vooruitstrevend gaat het er allerminst aan toe in het universum van agent 007. Zelfs niet in zijn nieuwste avontuur, waarvan je toch zou verwachten dat de makers tenminste een poging zouden hebben aangewend om het verhaal meer naar onze tijd toe te trekken.

Maar niets ervan. Het is net alsof we terug zijn in de jaren zestig en het tijdperk van de Bond van Sean Connery, die een directe afspiegeling is van de schrijver Ian Fleming, een man die je naar onze huidige waarden gerust 'giftig' kunt noemen. Zo zag Fleming vrouwen als 'huisdieren' terwijl hij mannen als 'echte mensen' beschouwde, aldus Edward Abel Smith, auteur van een recent boek over Fleming, in The Mail on Sunday. Het is goed gemaskeerd, maar deze gevaarlijke, archaïsche sensibiliteit keert terug in No Time to Die.

Zijn deze geijkte gender-rollen ook de reden waarom Bond ervoor kiest zichzelf op te offeren in plaats van niet-macho te zijn en in ieder geval een poging aan te wenden iets van een leven met vrouw en kind te maken? Dat laatste past niet in een Bond-film. Er is geen film mogelijk waarin Bond nog lang en gelukkig (zónder Groot Drama) leeft met Madeleine, inclusief luiers, school, boodschappen en de woonkamer stofzuigen.

De echtscheiding heeft altijd vele oorzaken — luister gerust naar Jensens prachtige podcast — maar voor mijn gevoel zien we in No Time to Die hoe onze verwachtingen over de Grote Liefde tot conflict kunnen leiden. Zelf ben ik ook gescheiden, en ja, ook ik staarde mij blind op de hoofdletters in 'Grote Liefde'.

Het huwelijk duldt het spectaculaire leven niet; het huwelijk vraagt om acceptatie van klein drama. Heb ik mijn les geleerd? Nee. Ik weiger te geloven dat de spectaculaire liefde niet mogelijk is; dat de kloof tussen de Grote Liefde en het huwelijk onoverbrugbaar is. Precies hier zien we waarom de mens niet kan leven zonder fictie, zonder droombeelden van hoe het leven kán zijn.

Gawie Keyser gaat dieper in op deze thematiek in zijn onlangs verschenen boek Kijken maakt gelukkig. Hoe Film ons leert om beter te leven.