Er is te weinig oog voor huiselijk geweld in vechtscheidingen

Van alle scheidingen in Nederland is tien tot vijftien procent een vechtscheiding. In die situaties is contact tussen de ouders verstoord, is er veel ruzie en lopen kinderen het risico emotioneel verwaarloosd te worden. Ongeveer 6.000 kinderen maken jaarlijks zo’n complexe scheiding mee.

Over vechtscheidingen wordt te veel gedacht dat beide ouders schuld hebben, maar in veel gevallen gaat dit niet op, ziet Tako Engelfriet, van Stichting het Verdwenen Zelf. Uit onderzoek blijkt dat bij de helft van complexe scheidingen huiselijk geweld een rol speelt. "Dit zijn dan feitelijk geen vechtscheidingen, het gaat niet over een juridisch conflict dat je terecht of onterecht uitvecht bij de rechter, maar het gaat over een eenzijdig patroon," zegt Engelfriet. "Waarbij de pleger van het huiselijk geweld via juridische, financiële of psychische middelen – ook emotioneel geweld – macht blijft uitoefenen over de partner, maar dan via de arena van het familierecht."

Stichting het Verdwenen Zelf krijgt al acht jaar vrijwel dagelijks berichten van ouders die gevangen zitten in de juridische molen van het familierecht. "Die mensen zeggen: 'Ik zit niet in een vechtscheiding, maar ik kom uit een situatie van huiselijk geweld.' 

"Dit gaat niet alleen over situaties waarin iemand geslagen wordt, psychisch geweld valt er ook onder. Een dagelijks patroon van controle die langzaam wordt opgebouwd, wanneer appjes bijvoorbeeld gecontroleerd worden of de partner besluit wanneer de ander mag douchen. Er zijn duizenden voorbeelden van dit soort dwang in relaties.

Doordat het systeem van familierecht te weinig oog heeft voor huiselijk geweld, worden onveilige situaties in stand gehouden, zegt Tako Engelfriet. "Binnen de wereld van vechtscheidingen, de professionals en de instanties waar je mee te maken krijgt, wordt elke vechtscheiding geïnterpreteerd als twee mensen die hun emoties niet goed onder controle hebben en dat juridisch tegen elkaar misbruiken. Die situaties zijn er natuurlijk wel, maar als mensen in een situatie van psychisch geweld zitten, dan moet je die mensen niet samen in een mediation, communicatie of zorg-traject zetten," zegt Engelfriet.

Dit probleem onderschrijft rechter Natalie van Waterschoot, die als moeder ook aan de andere kant van het proces heeft gestaan. Acht jaar lang werd ze geframed als vechtende ouder. De 'lichte dwang' om met mediators te praten ervoer ze als psychische mishandeling. In een interview in Mr. Online – een blad voor juristen – geeft ze aan dat het systeem van familierechtspraak op de schop moet.

"Het is volstrekt hertraumatiserend," zegt Engelfriet. "En het gaat over de veiligheid van je kinderen. Het kan gaan over of je je kinderen überhaupt mag zien, of over ondertoezichtstelling of een uithuisplaatsing van je kind. Dat zijn nogal dramatische besluiten die rechters of de jeugdzorg moeten nemen. Als daar telkens aan gemorreld wordt, moet je wel reageren om het gezag over je kinderen niet te verliezen. Je kunt eindeloos procedures aanspannen, daarom leent het systeem zich uitstekend voor daders om misbruik te maken van de situatie."

Stichting het Verdwenen Zelf komt op voor slachtoffers van narcistische mishandeling. De persoonlijkheidsstoornis waar slachtoffers mee te maken krijgt, zet hun in een lastige positie wanneer ze met instanties te maken krijgen. 

"Daders hebben vaak trekken van antisociale of narcistische persoonlijkheidsstoornis. Een van de kenmerken daarvan is dat het geweten van die mensen niet zo aanwezig is, maar dat die mensen ondertussen wel ontzettend charmant kunnen zijn. Zij komen normaal over, terwijl het slachtoffer - dat al jaren uit een situatie met huiselijk geweld komt - tegen die tijd hoogstwaarschijnlijk PTSS-achtige klachten heeft. Als je dat in je spreekkamer krijgt, kan je makkelijk tot de conclusie komen dat de dader normaal en stabiel is en dat het slachtoffer juist labiel doet. Vooral als je als professional daar weinig verstand van hebt. Eigenlijk zou je in zulke situaties geweldexperts moeten neerzetten."

Slachtoffers van huiselijk geweld die in een vechtscheiding verwikkeld zitten, kunnen door een therapeut uit het netwerk van het Verdwenen Zelf worden bijgestaan. De slachtoffers kunnen dan bijvoorbeeld advies krijgen over hoe je op te stellen tegenover instanties. "De bewijslast ligt eigenlijk al andersom,” legt Tako Engelfriet uit. “Als je als slachtoffer emotioneel gaat zijn, gaat de deur onmiddellijk dicht. Dat vind ik echt schrijnend, dat het slachtoffer zich van tevoren moet verdedigen, terwijl er niet wordt gekeken naar het patroon van huiselijk geweld.

"Er zou veel meer aandacht moeten zijn voor een goede analyse vooraf. De rechter baseert zich op de stukken van de Jeugdzorg of de Raad van de Kinderbescherming, als het daar mis gaat, heeft de rechter niet veel mogelijkheden om daar doorheen te prikken. De patronen van psychisch en fysiek geweld staan vaak niet in die rapportages, daar moet veel meer energie in gestoken worden. Uiteindelijk ‘verdien’ je dat ook terug doordat het niet alleen kosten bespaart, maar ook een hele hoop trauma."

Volgens Engelfriet is de kennis over het onderwerp in Nederland ontzettend laag. Terwijl in Engeland coercive control, oftewel die schadelijke dwingende controle, sinds 2015 strafbaar is gesteld. Engelfriet: "Je ziet daar nu ook preventiecampagnes, spotjes op tv, trainingen voor de zorg, handreikingen voor het OM en justitie… Op allerlei vlakken wordt daar beleid gevoerd om dit fenomeen bekender te maken, zodat ook duidelijk wordt wat je kunt doen en of dat je het kan voorkomen.

"Als slachtoffer raak je in een vechtscheiding alleen maar verder getraumatiseerd, maar daarmee de kinderen ook. Laten we beter uitzoeken wat de verhoudingen zijn in zulke conflictsituaties, want het is een fors ondergronds probleem."

In de podcast Scheiden met Stine gaat Stine Jensen in gesprek met experts, ervaringsdeskundigen en schrijvers over verschillende aspecten van het scheiden. Als rode lijn door alle afleveringen loopt Stines eigen scheidingsverhaal, waarbij ook haar dochter Vicky en ex Jaime aan het woord komen. Luister de podcast via Spotify, RSS, Apple Podcast en Google Podcast.