Burgerjournalistiek is volgens documentairemaakster Juul Op den Kamp een verrijking van de democratische samenleving, maar de grens met online haat is dun. Waar ligt de grens? “Een mediawijze burger is de oplossing,” stelt ze.

“Burgers als vierde macht [controle van de macht] hoort bij onze democratie,” vertelt Juul Op den Kamp. Ze maakte de korte documentaire Beeldmacht voor HUMAN. Hierin neemt ze de kijker mee in de beeldenstrijd tussen burgers en politie: bodycam- en dronebeelden van de politie aan de ene kant, en filmpjes met de telefoon van burgers aan de andere kant. Na in Amerika gewoond te hebben viel het Op den Kamp op dat burgers in Nederland, in tegenstelling tot daar, weinig worden beschermd door de bodycambeelden van de politie. De beelden worden voornamelijk gebruikt ter bescherming van de politie. Als tegengeluid nemen burgers het heft in eigen handen en leggen politieoptreden vast met eigen camera’s. Volgens Juul is deze vorm van burgerjournalistiek belangrijk, maar ook een punt van aandacht. Wanneer streeft burgerjournalistiek haar doel voorbij?

“Het mooie van de online wereld is dat burgers de kans krijgen om hun stem te laten horen,” zegt Op den Kamp. “Een kleine groep burgers gaat daarin ver. Het doel is niet meer het controleren van de politie, maar het ‘trollen’ van de politie.” Een voorbeeld hiervan komt naar voren in de documentaire. Wijkagent Onno vertelt dat hij, naar aanleiding van online geplaatst beeldmateriaal, een hele “strontkar” over zich heen kreeg, wat ook zijn privéleven raakte. Volgens Op den Kamp heeft deze groep een negatieve invloed op het imago van de burgerjournalistiek.

“Jongeren zouden op school journalistieke vaardigheden moeten leren die ze in kunnen zetten tijdens mediagebruik.”

documentairemaakster Juul Op den Kamp

Burgerjournalistiek als prosociaal gedrag

Over het algemeen is burgerjournalistiek volgens Op den Kamp namelijk een verrijking van de democratische samenleving: “Het is iets wat we moeten aanmoedigen”. Volgens Netwerk Mediawijsheid is “Burgerjournalistiek een vorm van zogenoemd online prosociaal gedrag, wat betekent dat je je online vrijwillig hard maakt voor het welzijn van anderen.” Burgers kunnen samen in actie komen en elkaar steunen in de strijd voor rechtvaardigheid. Uit onderzoek blijkt dat 82 procent van de Nederlandse bevolking vindt dat betere omgangsvormen nodig zijn op sociale media.

Volgens Netwerk Mediawijsheid maken we de online wereld onder meer prosocialer door burgers mediawijs te maken. Op den Kamp is het hiermee eens: “Jongeren zouden op school journalistieke vaardigheden moeten leren die ze in kunnen zetten tijdens mediagebruik,” aldus Op den Kamp. “Mediawijsheid is heel belangrijk. Het begint bij het stilstaan bij je eigen online gedrag. En het is goed om je bewust te zijn van het verschil tussen een prosociale online wereld en een online klimaat van haatzaaien, trolling en privacy schending.”

Op den Kamp vult deze uitspraak aan met een voorbeeld van online prosociaal gedrag. “Er worden steeds vaker dingen aangekaart door burgers die anders niet aan het licht waren gekomen, neem bijvoorbeeld de dood van George Floyd.” Een ander en recent voorbeeld van online prosociaal gedrag zijn de Iraanse vrouwen die filmpjes en foto's online zetten, waarbij zij hun haar afknippen als protest tegen het gender-apartheidsregime.

Like en Cancel

Online activisme is een van de onderwerpen die terugkomt in ons lesaanbod, speciaal samengesteld voor de Week van de Mediawijsheid. Als kernpartner van Netwerk Mediawijsheid, ontwikkelden wij lesmateriaal voor het basisonderwijs, voortgezet onderwijs, mbo en hbo om bewustwording te creëren rondom onderwerpen als haatzaaien, de cancelculture en online prosociaal gedrag. Het materiaal sluit aan bij het thema van de Week van de Mediawijsheid van 4 tot en met 11 november: Like & Cancel, en is gemaakt aan de hand van verschillende media-fragmenten, waaronder de documentaire Beeldmacht. Dit is het uitgelezen moment om extra aandacht te besteden aan het online gedrag en mediagebruik van leerlingen en/of studenten!

Wil je ook aan de slag met HUMAN Educatie? Bekijk al ons gratis lesmateriaal op onze educatiepagina!