Juist jongeren kunnen nog wel wat leren over mediawijsheid

In de Masterclass Medialogica van HUMAN en Beeld en Geluid worden middelbare scholieren, studenten en hun docenten zich bewust van de wisselwerking tussen publieke opinie, politiek en media en hoe die onze kijk op de werkelijkheid soms dramatisch beïnvloedt.

Op vrijdag 15 oktober 2021 verzamelen meer dan 300 leerlingen zich in de hal van de Cultuurkade in Meijerijstad, voor de derde editie van Beholders. Het festival heeft deze dag een speciaal programma voor scholieren en wij geven hier onze Masterclass.

Op de tafels liggen allerlei spullen klaar maar toch is er vooral aandacht voor de telefoons. Terwijl Rowan Olierook, mediamaker en hoofd Educatie bij HUMAN, klaarstaat om te beginnen met de masterclass, scrollen bijna alle leerlingen nog door hun tijdlijn. Meteen is duidelijk dat we met digital natives te maken hebben. Deze jongeren ademen het internet.

Als de masterclass begint komt daar verplicht verandering in. Met enig rumoer gaan de telefoons uit en kan de masterclass van start. 

De masterclass begint met een aantal vragen; "Wie van de leerlingen volgt het nieuws?" Er wordt vragend naar elkaar gekeken. Een paar voorzichtige handen gaan de lucht in, al blijken deze handen voornamelijk van begeleiders te zijn. Op de vraag of mensen het journaal en de krant kijken of lezen, volgt nauwelijks reactie.“Als iemand zegt dat hij of zij de krant leest dan staat die persoon echt wel voor lul,” zegt iemand.

De leerlingen hebben een andere manier om aan hun nieuws te komen: sociale media. “NOS Stories!” klinkt het enthousiast door de zaal. Bijna alle leerlingen volgen het nieuws via hun tijdlijn, in de berichten en de daarbij geplaatste reacties op sociale media.  

Dat ze toch veel voorbij zien komen, blijkt ook als er nieuwsfoto’s op het scherm verschijnen. Hoewel de krant en het journaal verleden tijd lijken, wordt er enthousiast gereageerd op de foto’s uit het nieuws. De leerlingen kennen het beeld van de eerste vaccinatie, een juichende Sigrid Kaag op tafel en de veelbesproken songfestivalwinnaars Måneskin. Ook de nieuwe Netflixserie Squidgame die veel in het nieuws is geweest, maakt veel reacties los.

Dan is het tijd voor de stellingen die we de leerlingen voorleggen. Als je het eens bent met een stelling, mag je opstaan, als je het niet eens bent, mag je blijven zitten. 'Zijn sociale media een betrouwbare nieuwsbron?' wordt aan de leerlingen voorgelegd. Het valt op hoeveel leerlingen gaan staan.

Maar de zaal is het pas echt unaniem eens bij de stelling: 'Media moeten de privacy van slachtoffers respecteren'. De hele zaal gaat staan. Ook bij de leerlingen zelf lijkt privacy tegenwoordig een belangrijk thema. "Als ik maar niet op de foto kom" klinkt het vaak genoeg door de zaal, omdat HUMAN beeldmateriaal schiet tijdens de masterclass. 

Over de privacy van de daders zijn leerlingen het minder eens. Moet de privacy van daders ook worden gerespecteerd? Er hangt een voelbare twijfel in de zaal. Waar ligt de grens als het gaat om privacy? Welke verantwoordelijkheid heeft media in het geval dat het gaat over iemand die veroordeeld is van een crimineel misdrijf? 

Een ingekorte versie van een aflevering van het programma Medialogica volgt. De aflevering focust op een vermissingzaak van de broertjes Ruben en Julian uit 2013. Heel Nederland was twee weken lang in de ban van deze zaak. Ook de media werd in deze tijd gedomineerd door de vermissing. Het medeleven van Nederland veranderde langzaam in een mediahype waar privacygrenzen werden overschreden. Zoekacties werden live gefilmd en de straatnaam en het rapport van Jeugdzorg van de familie van de broertjes werden vrijgegeven. Het gaat zelfs zo ver dat een defensie een zoekactie in scène zet. 

In de zaal wordt het tijdens de aflevering opvallend stil. Soms verbaasde reacties. De journalist die het adres van de moeder van de vermiste jongens in de krant zette, wordt in de aflevering gevraagd naar het nut van zijn actie. “Waarom zou je dat doen?” klinkt het ook in de zaal op het Beholders-festival en “geen enkel nut” reageren de leerlingen.  

Om erachter te komen hoe een zaak zo door de media gedomineerd kan worden ligt er een opdracht voor de zichtbaar geraakte leerlingen klaar. Als onderzoeksjournalist onderzoeken de leerlingen de sleutelmomenten uit de aflevering. Wat dreef mensen om zo ver te gaan? Welke gevolgen hadden de acties van burgers, journalisten en instanties in dit verhaal? Op grote werkvellen gaan leerlingen met foto’s aan de slag. De mediahype wordt stap voor stap geanalyseerd.  

Na de opdracht is het tijd voor dezelfde stellingen als die we voorafgaand aan de aflevering hebben besproken. Waar vooraf veel twijfel ontstond, vindt bijna iedereen de privacy van daders nu wel belangrijk. Ook wordt er veel gediscussieerd over hoe veel en wat voor soort informatie journalisten moeten delen. Zijn ze bij grote gebeurtenissen verplicht om ieder moment van de dag verslag te doen? En wanneer is een gebeurtenis dan groot genoeg? 

Hoewel de leerlingen continu online zijn, hadden velen weinig over de onderwerpen uit de masterclass nagedacht. “Het heeft me aan het denken gezet over de invloed van de media, waar ik me hiervoor nog niet van bewust was,” zegt een leerling. “Ik vond het apart om te zien hoe media omgaan met privacy en dat dat een leven van iemand op zijn kop kan zetten, hoe ver dat kan gaan,” benoemt iemand anders. Tim Haars, ambassadeur van het Beholders festival benadrukt: “Geen leerling die hier wegloopt zonder iets geleerd te hebben.”  
 
Maar waarom is het zo belangrijk dat tieners hier meer over leren? Rowan Olierook legt uit: “Als jongeren kritisch naar media en het proces van medialogica leren kijken en hier goed mee omgaan, hebben ze de mogelijkheid om zichzelf te beschermen tegen mogelijke bedreigingen en gevaren die binnen het proces van medialogica ontstaan. Omgaan met deze risico’s, als desinformatie, over-versimpeling van beelden en woorden en besluiten nemen op basis van een verkeerd geïnformeerde publieke opinie, is in deze tijd erg belangrijk.”  

Dat vinden de leerlingen ook: "Het is juist voor ons tieners belangrijk om hier meer over te leren, omdat we zo veel met media bezig zijn."