Wat als 'de klimaatbom' valt?

Elke Nederlandse burger ontvangt in oktober 1961 een pakket in de brievenbus met daarin vier brochures met informatie over wat te doen bij een nucleair bombardement. De Koude Oorlog is in volle gang en de dreiging van de atoombom lijkt reëel.

In de eerste brochure, met de titel 'Wenken voor de Bescherming van Uw Gezin en Uzelf', staat informatie over wat te doen bij een bombardement en fall-out (stof dat door een explosie radioactief wordt). De andere boekjes gaan over het geven van eerste hulp, welke voorraden van voedsel aangehouden moeten worden en een toelichting over bombardementen, atoombommen, fall-out en bescherming.

"Het was een misleidende actie van de overheid," legt Bart van der Boom uit. Hij is docent geschiedenis aan de Universiteit Leiden en schreef het boek 'Atoomgevaar? Dan zeker BB'. "Onder burgers viel de brochure niet goed, want als er een atoombom zou vallen, dan was er uiteindelijk weinig dat je er tegen doen kon."

In de brochure werd aangeraden om een schuilplaats in huis in te richten, het liefst in een kelder, maar als die er niet was onder de trap. Burgers werd aangeraden een noodvoorraad aan voedsel aan te leggen, een lijst met noodzakelijke levensmiddelen werd aan de brochure toegevoegd.

Het voorlichtingspakket 'Wenken voor de Bescherming van Uw Gezin en Uzelf' was onderdeel van een strategie van de overheid ten tijde van de Koude Oorlog, net als propagandafilms voor de BB (Bescherming Bevolking). De BB werd in 1952 opgericht: een groep van voornamelijk vrijwilligers die als doel had om de bevolking van Nederland te beschermen tegen de gevolgen van luchtaanvallen door de vijand.

"In oorsprong was de BB opgericht om iets nuttigs te kunnen doen in oorlogstijd," zegt Van der Boom. "Maar na een paar jaar werd duidelijk dat tegen een kernoorlog weinig te doen is. Je kon niet tegen burgers zeggen: 'Als er oorlog komt, dan zijn we er allemaal geweest.' Als je dat zegt, dan wil iedereen van kernwapens af, maar doe je als land niet meer mee. Daardoor werd de BB een pion in het psychologische spel van de afschrikkings-strategie."

Volgens Van der Boom was de BB er vooral om een signaal af te geven dat Nederland bereid was om een kernoorlog te voeren.

Tekst loopt door onder afbeelding

Nu duidelijk is dat de klimaatmodellen al vijftig jaar goed blijken te zitten, rijst de vraag: wat als 'de klimaatbom' valt? Zouden we nu weer zo’n folder kunnen maken zoals in 1961. En zo ja, wat zou daar in staan?

Een recent voorbeeld van rijksvoorlichting op het gebied van de klimaatcrisis is de website overstroomik.nl. Deze website werd in het leven geroepen door Rijkswaterstaat en het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat in samenwerking met het Ministerie van Justitie en Veiligheid, de Veiligheidsregio’s, de Waterschappen en het Deltaprogramma.

Op de website vul je jouw postcode in en zie je gelijk of je in een laaggelegen risicogebied leeft of dat je droge voeten kan houden wanneer de dijken doorbreken. En als je huis onder water komt te staan, geeft de website ook aan hoe hoog het water ongeveer zal komen.

Daarnaast zijn er tips om je voor te bereiden op de dag dat je woning overstroomt. Hier zitten adviezen bij die lijken op de adviezen uit 1961. Zorg voor voldoende voedsel en neem een transistorradio mee naar je schuilplaats. Maar er zijn ook tips waar je wellicht niet snel aan zou denken, zoals het afsluiten van toilet en wastafel met een zware zak zodat rioolwater niet omhoog kan komen.

"Door klimaatverandering kunnen natte periodes nog natter worden," legt natuurkundige en wetenschapsjournalist Diederik Jekel uit. "Door springvloed of een slechte wind ontstaat er daardoor sneller een risico op overstromingen."

Tekst loopt door onder afbeelding

Rijkswaterstaat geeft aan dat de website opgericht is als waarschuwing voor het moment dat er overstromingen plaats zullen vinden. Dat kan een gevolg zijn van klimaatverandering en de stijgende zeespiegel. Het IPCC, het Intergovernmental Panel on Climate Change, concludeerde na onderzoek dat de zeespiegel sinds 1901 met twintig centimeter is gestegen en verwacht nog een stijging van tussen de 26 en 82 centimeter in de komende eeuw. Door klimaatverandering neemt daardoor ook de kans op overstromingen toe.

Bart van der Boom zegt over de voorlichtingscampagne 'Overstroomik': "De dreiging is zo groot dat je er moeilijk zelf iets tegen kan doen. Maar de kans op een overstroming lijkt me reëler dan dat het risico op een kernoorlog was."

Maar naast de kans op overstromingen, is er door de klimaatcrisis ook een grote kans dat droge periodes nog droger worden. Natuurkundige Jekel: "We kunnen last gaan krijgen van droge periodes waardoor oogsten mislukken en het leven in de stad onhoudbaar wordt. Daarnaast wordt het milieu aangetast door klimaatverandering, denk maar aan het verzuren van oceanen. Daar hebben dieren last van, maar de mens uiteindelijk ook."

Diederik Jekel ziet dat er allerlei redenen zijn om bezorgd te zijn over de klimaatcrisis. "Maar als je ziek bent word je niet beter als je niks doet, dan zoek je naar oplossingen. Zo zijn sommige gemeentes bezig om ervoor te zorgen dat niet alle tuintjes betegeld worden zodat water de grond in kan zakken. Zo wordt de stad niet een goot waardoor al het water naar laaggelegen gebieden stroomt."

"Als het zover is dat het in de stad veertig graden wordt kan een oplossing zijn om daken en straten een lichtere kleur te geven, zodat de warmte minder wordt opgenomen. En in het ontwerp van gebouwen kan je rekening houden met luchtstromen zodat de warmte niet ondraaglijk hoeft te zijn."

Volgens Jekel kunnen we in Nederland wel tegen een stootje. Wel is het essentieel om na te gaan denken over maatregelen die de effecten van de klimaatcrisis opvangen. "We moeten bijvoorbeeld gaan herzien hoe we onze landbouwgrond gaan inrichten. Wanneer we de effecten van de klimaatcrisis gaan voelen, zal er steeds meer concurrentie zijn om kostbare grond. Over al dat soort dilemma's en oplossingen zullen we ons moeten gaan beraden."

De klimaatbom is een stuk complexer dan de dreiging in 1961, en een waarschuwingsboekje is dus minstens zo complex."Maar we moeten het probleem proberen te voorkomen, en oplossingen zoeken," concludeert Jekel.