5 mei

De Dam was leeg. Kaal, sereen. Mooi strijklicht van een zon die onderging achter het paleis. Met maar zes mensen op die kale Dam was elke beweging, elk woord symbolischer dan ooit. Dat lege plein had iets huiveringwekkends: het was mooi en angstaanjagend tegelijk. 

Ook de Koning heeft geen kapper. Ook de koning zingt het volkslied mee, voor het eerst hoorbaar voor mij. Een uitzonderlijk toeval dat nu uitgerekend hij hier voor het eerst zou spreken, er geen publiek was. Hij sprak voor vijf mensen en een camera. "Sobibor begon in het Vondelpark," zei hij. Dat was de meest kernachtige samenvatting van zijn speech.

Ik keek samen met de kinderen, met wie ik dezelfde dag nog in dat park was geweest voor een rondje sport. Ik legde iets uit over bordjes aan de hekken. "Waren dat diezelfde hekken," vroegen ze. "Ja," zei ik. Dezelfde hekken die we vanmiddag onbekommerd passeerden, hielden ruim 75 jaar geleden de joden buiten. 

Ik had de kinderen al een half uur eerder opgetrommeld om, zoals gewoonlijk, samen naar de Dodenherdenking te kijken. Laten we ook samen naar de lezing van Grunberg luisteren, had ik voorgesteld, niet wetend hoe gruwelijk zijn voordracht zou worden.

Ik zat, als gewoonlijk, klaar met mijn notitieblok. "Herdenken gaat uit van de vaststelling dat het verleden niet voltooid is," zei Grunberg. Mooi, voor in mijn schrift. Een paar minuten later had ik even spijt dat ik samen met mijn tienjarige voor de tv zat te luisteren hoe een vrouw het lichaam van haar kind in de richting van een soldaat gooide. Maar "als we helemaal niet ziek worden van die twintigste eeuw, vrees ik dat er niets herdacht is en al helemaal niets begrepen", had Grunberg al gewaarschuwd in zijn eerste zinnen. "Waarom heette de toespraak 'Nee', mama," vroeg de jongste. 

Heel bijzonder: 75 jaar vrijheid. Heel bijzonder: geen publiek.  
Onvergetelijk: de toespraak van Arnon Grunberg