Psychische nood onder jongeren neemt toe

"Je voelt het gewoon aan je water," zo omschrijft Nanny van den Braken het eerste moment dat ze merkte dat er iets niet klopte. Steeds meer kreeg ze in haar huisartsenpraktijk te maken met gevallen van psychische problematiek, vooral onder de studenten. De huisarts in opleiding in haar praktijk begon een onderzoek naar de toename in ggz-problematiek onder jongeren, en zag dat er inderdaad sprake was van een verdubbeling van het aantal gevallen in vier jaar tijd.

Nanny’s dochter Mirjam Kemmeren, student geneeskunde, had voor haar afstuderen net onderzoek gedaan naar burn-outs onder studiegenoten. Ze sloot zich aan bij een nieuw wetenschappelijk onderzoek, op initiatief van Nanny, gefinancierd door ZonMw (de Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek) en met medewerking van het LUMC (Leids Universitair Medisch Centrum). Uit de gesprekken die de onderzoekers hadden met studenten en huisartsen blijkt dat het stellen van te hoge eisen zorgt voor grote psychische malaise onder jongeren.

Huisarts Nanny: "Wanneer mijn patiënten aankomen bij de huisartsenpraktijk zijn ze vaak al in een vrij laat stadium. Dan ploeteren ze al maanden, en merken ze dat het niet gaat. Dan komen ze uiteindelijk met een angst, of een depressieve stoornis op het spreekuur.

Alles vliegt ze aan, niet alleen werk. Ze kunnen soms niet eens bedenken wat ze die dag gaan doen, wat ze gaan koken bijvoorbeeld. Alles is een opgave, te veel, overweldigend. Het is een zeer serieuze gemoedstoestand waar ze in terecht kunnen komen."

Onderzoeker Mirjam: "De mensen die we spraken gaven ook wel aan dat er een vicieuze cirkel is. Je begint met studeren, je hebt er zin in. En dan haal je de eerste opdracht niet, dan denk je nog: jammer. Maar dan haal je de tweede opdracht ook niet en ga je stressen, je slaapt minder. En je hebt ook nog de druk van je sociale leven ernaast. Je ploetert maar door en heb niet in de gaten dat het niet gezond is om een nacht niet te slapen."

Nanny: "En dan gaat het heel snel. Je moet je echt voorstellen dat het snel oploopt. Aanvankelijk rommelt het een beetje, dan wordt langzaam iets zichtbaar. En als je dan eigenlijk niet snel handelt, dan ontploft de boel. En dan functioneer je niet meer. Want ze kunnen niet naar buiten, kunnen geen dag-nacht-ritme houden, eten ongezond, bewegen niet meer… Noem maar op."

Nanny: "Door de lat heel hoog te leggen. Zo hoog dat je er bijna zeker van bent dat het niet te bereiken is, althans, als je er als buitenstaander objectief naar kijkt. En dan gaan falen, of faalangsten hebben."

Mirjam: "De mensen die we hebben onderzochten, zijn 18 tot 26 jaar, en daar zitten vooral veel master-studenten tussen. Zij komen uit een generatie die geen prestatiebeurs hebben gekregen, waardoor vaak de druk groter is om alles te kunnen betalen. Maar het is niet één oorzaak, er spelen zoveel factoren bij die toename in psychische klachten.

In onze onderzoeksgroep zaten ook mensen die voorlichting geven op scholen, zij gaven aan dat ze ook op middelbare scholen zien dat jongeren steeds meer mentale problematiek ontwikkelen. Dus het is niet zo dat ze alleen vastlopen in de studententijd. Dat begint al op de middelbare school.

Waardoor komt dat? Is het de individualistische samenleving, het idee dat het leven maakbaar is – dus dat als je ‘faalt’, dat je eigen schuld is? Of is het toch de sociale media, dat iedereen elkaar gek maakt met ‘kijk mij nou een hoe goed ik ben’ en dat je altijd maar beter dan een ander moet presteren? Het zijn allemaal theorieën die vast een rol spelen, maar nog niet zijn bewezen."

Nanny: "Ik kan vooral het probleem erkennen en herkennen. Als ze komen met hoofdpijnklachten kan ik de link leggen door samen met hen te kijken naar belastbaarheid. En dan draag ik de zorg snel over aan mijn praktijkondersteuners. Dat zijn psychologen, maatschappelijk werkers, et cetera. Zij gaan het probleem echt uitdiepen en óf zelf oplossen, óf komen anders tot een hele gerichte doorverwijzing naar de ggz (geestelijke gezondheidszorg, red.)."

Mirjam: "Waarbij het probleem bij de ggz op dit moment is dat die wachttijden enorm oplopen. Dat beschreven de jongeren ook: dan klop je eindelijk ergens aan, ga je naar de studentenpsycholoog die je doorverwijst naar de huisarts, dan word je doorverwezen naar de POH (praktijkondersteuner van de huisarts, red.). En als je dan uiteindelijk wordt doorverwezen naar de ggz is er vaak nog een wachttijd van twintig tot dertig weken.

In die tijd lopen studenten aan alle kanten vast. Ze zijn dan een half jaar, of langer, verder – en de studie loopt gewoon door."

Nanny: "Praat erover, en zoek hulp."

Mirjam: "En die hulp hoeft niet direct de huisarts zijn, maar stap naar een studentenpsycholoog, een maatschappelijk werker, een wijkteam. Er zijn zo veel initiatieven, weet dat ze er zijn en dat je er niet alleen in staat."

Nanny: "Tegelijk hoor ik dat mensen soms te hoge verwachtingen van zichzelf hebben, dat ze bijvoorbeeld denken dat ze ADD hebben als ze niet vier uur achter elkaar zich kunnen concentreren. En dan graag ritalin willen gebruiken. Terwijl ik denk: je vier uur achter elkaar concentreren, dat is toch überhaupt niet vol te houden? Als ik zie wat huisartsen in opleiding tegenwoordig moeten doen – dat is echt veel meer dan in mijn tijd."

Nanny: "Als ik nu terugkijk, misschien wel ja. Maar daar ben ik me niet bewust van geweest op dat moment. We hebben bij mijn oudste zoon gevraagd om een hoger advies voor de middelbare school. En uiteindelijk heeft hij het vwo met gemak afgerond, maar om nou te zeggen dat die jongen daardoor gelukkiger is geworden?

Daar hebben we het nooit over gehad. En het hoefde niet, studeren, maar toch is de sfeer wel zo. Als het niet goed gaat op school, krijg je bijles en als praten niet snel op gang komt krijg je logopedie. Dat soort dingen. Dus het begint al heel vroeg, en daar heb ik wel aan meegedaan. Met de beste intenties, maar als ik opnieuw zou moeten beginnen, had ik daar wel relaxter ingestaan."

Mirjam: "Het voelde voor mij ook heel logisch om te studeren, maar als ik nu erover nadenk en de mensen om me heen zie, denk ik ook vaak: zit jij wel op de juiste plek? Als je maar moet doorgaan en zit te worstelen en ploeteren, dan denk ik: zoek de beste plek voor jou. En niet wat anderen vinden dat de juiste plek is."

Mirjam: "Ik roep al jaren om meer erkenning voor het probleem en in zo’n documentaire wordt het extra in beeld gebracht. Het is volgens mij heel belangrijk dat de onderzoeken eindelijk worden opgepakt.

Wat ik vooral belangrijk vind, is de schaamte rondom de problematiek te doorbreken. Ondanks dat het steeds meer besproken wordt, blijft het iets waar mensen zich voor schamen. Terwijl, het overkomt heel veel mensen.

Als mensen eerlijker en opener erover kunnen zijn, hoop ik dat we het eerder kunnen gaan herkennen en eerder kunnen helpen. Zodat mensen niet zo diep afzinken."

Nanny: "Wat dat betreft is het zo knap dat mijn patiënten het lef hebben gehad om hun verhaal voor de camera te vertellen, zelfs al zijn ze onherkenbaar in beeld gebracht. Het is zo belangrijk dat er meer aandacht komt voor de psychische nood waar jongeren mee dealen. Mensen linken dat nog steeds heel erg aan corona, maar dat klopt absoluut niet. De pandemie was de druppel die de emmer deed overlopen, want er is zo veel meer ellende dan waar we van uitgaan."

Steeds meer studenten kampen met angstklachten en depressie die voortkomen uit een extreme druk om te presteren. Huisarts Nanny van den Braken, die praktijk houdt in studentenstad Leiden, krijgt deze jongeren aan de lopende band op haar spreekuur en doet onderzoek naar de oorzaken. In Boven Verwachting strijkt Eva van Pelt neer bij de openhartige gesprekken in de spreekkamer waar de omvang van hun angstgevoelens gestalte krijgt.