'Sprekend Nederland' is een portret van Nederland, gevat in een verzameling van toespraken, manifestaties, protesten en speeches, gemaakt door regisseur John Appel. Als introductie op de documentaire werd een aantal columns geschreven. Deze keer de column van John Appel zelf.
Uit mijn aantekeningen, Gouda, 11 november 2016
Het is zaterdagochtend, koud en winderig. Ik loop van station Gouda naar het stadhuis en zie op het plein een groepje jongens staan in zwarte jassen en broeken gehuld. Ze ontrollen een vlag met de tekst Defend Gouda.
Er staan wat agenten om heen die hun best doen om een sfeer van gemoedelijkheid te creëren. Een praatje hier, een praatje daar.
Een van hen spreekt me aan en vraagt wat ik kom doen. Ik zeg dat ik hier aan het researchen ben voor een film over Nederland en dat ik benieuwd ben hoe zo’n demonstratie tegen de komst van een nieuw azc eraan toe gaat. De agent ziet dat ik goed volk ben en wenst me veel succes met mijn film.
De jonge neonazi’s kijken nerveus en onwennig om zich heen. De opkomst valt tegen, maar het is nog vroeg. Een nieuwe jongen komt aanrijden op een fiets met een rood-wit-blauwe vlag en een megafoon in de hand. De agenten drentelen wat heen en weer, eigenlijk ook teleurgesteld in de matige opkomst. Ze kijken af en toe op hun horloge en werpen elkaar een blik van verstandhouding toe. Als niemand het initiatief neemt, dan moeten wij dat maar doen. Ze lopen op het groepje jongens af en zeggen: ‘Zullen we dan maar.’
Tekst gaat verder onder afbeelding
De stoet zet zich in beweging, gevolgd door de agenten op hun mountainbikes. Ze trekken door het winkelcentrum van Gouda op weg naar een voormalige kazerne, die nu tot azc omgetoverd wordt. Ze scanderen: ‘azc weg ermee’. Hun slogans versterven in de kille wind. Het winkelend publiek heeft er nauwelijks aandacht voor. Nog even snel boodschappen doen voor het gaat regenen.
Bij het toekomstige azc aangekomen - tegen het decor van nieuwbouwwoningen en opgesteld voor een groot hek - houden drie sprekers een korte toespraak per megafoon. Er is geen publiek, alleen twee fotografen van de lokale pers. De laatste spreker is de jongen van de fiets in zijn slonzig zwart colbertje. Hij houdt een vel papier in zijn hand dat af en toe bijna wegwaait zodat hij naar zijn tekst moet zoeken.
‘En daarom...,’ zegt hij. Nu laat de megafoon het afweten, maar na een tijdje doet hij het toch weer. ‘En daarom... pikken we het niet’.
De politiemannen staan leunend op hun mountainbikes op een afstandje toe te kijken. Bij de bushalte aan de overkant staan drie Eritrese mannen. Je ziet ze denken: ‘Wat een mooi land is dit toch, dat je dit allemaal kunt doen en zeggen.’
Tekst gaat verder onder de banner
Human wil mens en wereld vooruithelpen met een gezonde dosis blikverruiming. Hersenvoer voor doendenkers, mensen die eerst vragen stellen vóór ze zich een mening vormen. En vervolgens ook echt iets doen voor de wereld.
Doe je mee? De wereld heeft mensen nodig.
Word vriend. Voor slechts 1 euro per maand krijg je meer stof tot nadenken.
Samen leven in een mooiere wereld. Dat is ons doel. Samen met jou én 149.999 anderen. Want met 150 duizend vrienden blijft Human als publieke omroep bestaan.
De spreker in zijn zwarte jasje beëindigt zijn speech. ‘Ons land is...’ Het papier waait uit zijn hand, hij pakt het op en vervolgt: ‘...vol! Ik dank u voor uw aandacht.’
Het heeft bij elkaar niet meer dan 10 minuten geduurd. Dan ontstaat een grote impasse binnen de actiegroep. Niemand weet wat ze nu verder moeten doen. Dan maar een groepsfoto. Als de impasse voortduurt, suggereren de agenten om maar weer terug te gaan naar het stadhuisplein. Door de megafoon klinkt bevrijdend: ‘Beste mensen, we gaan!’
Iets minder luid zingend lopen de actievoerders dezelfde weg terug. ‘We zijn niet bang, we zijn niet bang, we zijn niet bang voor de islam’.
Ze gaan weer door het winkelcentrum. Een vrouw baant zich een weg door het groepje jongens en zegt geïrriteerd: ‘Kom op, we gaan naar de Jumbo.’
Het was het laatste optreden van Defend Gouda. De splintergroep is na deze actie uit elkaar gevallen. Het azc is er gekomen en het bleef lang rustig in Gouda. Het zou een mooie scène voor mijn film geweest zijn. Deze als bedreiging vermomde onschuld. Dit neonazistische amateurisme. Dit in rook opgegane protest. Ik heb het nooit kunnen filmen.
De mooiste scènes zijn altijd de scènes die niet gefilmd zijn. Net zoals de beste film altijd de niet-gemaakte film is. De film die in je hoofd en je verbeelding bestaat, maar het witte doek nooit haalt. U krijgt daarom – met mijn welgemeende excuses – de een-na-beste film te zien met de een-na-beste scènes. Maar u zult zien dat mijn bezoek aan Gouda toch niet voor niets geweest is.
Tekst gaat verder onder de afbeelding
Samia
Tot slot nog iets over toespraken zelf. Er werd mij de vraag gesteld: wat is nou een goede toespraak? Mijn antwoord is: een goede toespraak is een toespraak waar je naar gaat luisteren, waar de kracht in de woorden zit. Waarbij je geraakt wordt door wat er gezegd wordt. Door de inhoud en de welsprekendheid.
Maar er is nog een ander type toespraak dat ik minstens zo interessant vind. Dat is de toespraak waar je naar gaat kijken, waar het niet zozeer de woorden zijn, maar vooral het beeld dat intrigeert en beklijft. De lichaamstaal, de blik of trillende onderlip van de toehoorder. En het is vaak niet de toespraak zelf, maar wat er aan voorafgaat of erop volgt. Het tikken op de microfoon of de trotse blik waarmee de spreker het applaus in ontvangst neemt. Die blik zit gelukkig wel in deze film.
Ik wens u veel luister- en kijkplezier bij de film.