Hoe verder na een traumatische ervaring?

Wat als je een traumatische gebeurtenis meemaakt, zoals zinloos geweld in het openbaar vervoer? Je kan op het verkeerde moment op de verkeerde plek zijn. "De pijn waar je dan mee moet leven is dat je niet alles zelf in de hand hebt. Soms is er gewoon geen reden. Dan kan het blijven vragen naar een 'waarom' averechts werken," zegt Jackie June ter Heide, klinisch psycholoog en onderzoeker bij ARQ Centrum’45, een landelijk behandel- en expertisecentrum voor complex psychotrauma. 

"Iedereen heeft basale ideeën over veiligheid. Door een traumatische ervaring komen deze ideeën ontzettend onder druk te staan. Het is dan logisch dat mensen voor zichzelf een verhaal willen maken om antwoord te krijgen op het ‘waarom’. Ze proberen te begrijpen wat er is gebeurd. Maar soms zijn de gebeurtenissen gewoon betekenisloos. Het zegt vaak helemaal niks over jou.”

“Het woord trauma betekent letterlijk wond. Wij spreken over psychotrauma om uit te drukken dat het gaat om een psychische verwonding. In de media wordt het woord trauma vaak gebruikt om uit te drukken dat iemand iets ergs heeft meegemaakt. Daar kan van alles mee bedoeld worden. In de psychiatrie heb je daar een soort drempelwaarde voor. Je spreekt dan over trauma bij een doodsbedreiging, ernstige verwonding of seksueel geweld. Op basis van zo’n gebeurtenis kan het zijn dat je klachten ontwikkelt,” legt Ter Heide uit. 

Voor trauma bestaan vier clusters van klachten, vertelt Ter Heide. Bij het eerste cluster gaat het om herbeleving, de kern van PTSS. De herinnering komt niet tot rust en blijft levendig en beladen. In het tweede cluster ga je de herinnering vermijden, omdat je geen controle hebt over je emoties wanneer die opspelen. In het derder cluster draait het om negatief denken - mensen hebben gevoelens van schuld, schaamte of boosheid en nemen afstand. Dat leidt tot moeite met relaties. Het vierde cluster gaat over een constante stand van alertheid. Mensen zijn prikkelbaar, kunnen zich slecht concentreren en slapen slecht. Als je acuut angst voelt gedraag je je tijdelijk zo, bij PTSS is dat chronisch.

Het grootste deel van de mensen heeft genoeg veerkracht om met trauma om te gaan. Het is belangrijk dat er ruimte is voor emoties en vooral ook dat er iemand is om deze emoties mee te delen: sociale steun. Wanneer er sprake is van meerdere traumatische gebeurtenissen en van  gebrek aan sociale steun, kan de veerkracht uitgeput raken. Dan ontstaat er risico op het ontwikkelen van een PTSS.

"Na het meemaken van zo’n traumatische ervaring gebeurt het vaak dat mensen zichzelf levensvragen gaan stellen. Trauma gaat vaak om gebeurtenissen waarvan je zou willen dat je ze nooit had meegemaakt. Je zag de wereld anders dan hij daadwerkelijk blijkt te zijn.

De klap van dat verschil moet je een plek geven, en zo komen logischerwijs ook levensvragen op. Doordat je beeld van de wereld verandert, kan het zijn dat je nieuwe antwoorden op die levensvragen voor jezelf moet formuleren. Soms moet je leren van een traumatische gebeurtenis. Soms ook niet. Dan moet je tot de conclusie komen dat je machteloos was en dat het toeval of pech was wat je is overkomen. 

“Het kan natuurlijk heel schokkend zijn als je zelf iets gedaan of gelaten hebt wat je moreel niet oké vindt en wat botst met de ideeën over jezelf als goed of capabel. Bij beroepen waar mensen veel geconfronteerd worden met situaties van leven en dood, zoals militairen en politiemensen, is betekenis- en zingeving een belangrijke factor.

Mensen zoeken na zo’n traumatische ervaring naar zingeving. Zij stellen zichzelf vragen als: wie ben ik dan nog? Wat is mijn rol? Hoe kan ik mij opstellen? En kan ik hier nog iets van goedmaken? Dit is confronterend. Je gaat aan jezelf twijfelen en neemt het jezelf kwalijk. Dan kan het lastig zijn om jezelf te zien als een goed mens, wanneer je iets hebt gedaan dat negatieve consequenties heeft voor een ander. Je hebt toch het idee dat de schuld bij jou ligt.”

“De eerste keus behandeling voor PTSS is psychotherapie. Het idee is dat je hiermee de vermijding van het trauma opheft. Je kunt je voorstellen dat je er na een traumatische gebeurtenis nooit meer over wil praten en dat je al helemaal nooit meer dat gevoel wil hebben. Het doel van de behandeling is om de druk van de herinneringen af te nemen. De herinnering vergeten of wissen kan niet, dus is het van belang dat je niet langer constant herinnerd wordt aan de traumatische gebeurtenis. Als dit stopt, komt er ook weer ruimte voor anderen en ontstaat de mogelijkheid om je leven weer anders in te richten. Ook dat is een vorm van zingeving."

Kijk Over Leven met Coen Verbraak, waarin hij met elf uiteenlopende gasten als cabaretier Jochem Myjer, culinair schrijver Nadia Zerouali, astronaut André Kuipers, overlevende van een vliegramp Edu Nandlal en actrice Margôt Ros spreekt over wat het bestaan de moeite waard maakt. Elke woensdag om 21:00 uur op NPO 2, luister de lange versies van de gesprekken via de podcast, of stream via NPO Start.