Kan 'ombudsjournalistiek' de afstand tussen burger en journalist verkleinen?

Pointer-journalisten Pim Peterse, Ids Nicolai, Hans van Dijk en Niena Bocken trekken sinds september met pop-up redacties het land door. Eerst een maand Almelo, nu een maand Heerlen. Volgend jaar volgen nog vier steden. Ze strijken neer in panden middenin winkelstraten, en sporen langslopende burgers aan hun tips te delen met raamstickers als: ‘Kom binnen!’ en ‘Dat moeten ze eens uitzoeken!’. Van tevoren zijn al meet-ups georganiseerd en is een kleine campagne uitgerold, zodat de hele regio precies weet waar de onderste steen boven kan worden gehaald. 

Vervolgens verzamelen de pop-up journalisten de meest bruikbare tips, en tuigen ze met lokale mediapartners als Tubantia en De Limburger onderzoeksverhalen op. Het doel? De burger bij de journalistiek betrekken, en andersom. Want dat gebeurt te weinig, vinden ze bij Pointer. En die behoefte aan kortere afstanden werd nogmaals onderstreept door chef Media van NRC Karel Smouter en WNL-hoofdredacteur Bert Huisjes, die begin oktober te gast waren in Mediastorm.

We spraken coördinator pop-up Pim Peterse over wat de redacties tot nu toe opleveren, en of hij merkt dat de afstand tussen journalistiek en burger bij elke stad een beetje kleiner wordt.

"Bewoners vinden het geweldig. Twee mensen hebben zelfs vlaai gebracht als welkomstcadeau, omdat ze het zo fijn vinden dat wij aandacht besteden aan hun stad. Want Limburg, en zeker Zuid-Limburg wordt door Den Haag amper gezien, zeggen ze. Het zijn de rafelige randjes van Nederland. Eén bewoner zei dat ze hier last hebben van het Calimerocomplex. Ze grenzen hier natuurlijk meer aan het buitenland dan aan Nederland."

"Een belangrijk zorgenkindje is Heerlen-Noord, een gebied aan de andere kant van het spoor. We kregen een tip binnen over laaggeletterdheid. In Heerlen-Noord en Kerkrade schijnt twintig procent laaggeletterd te zijn, terwijl het gemiddelde in Nederland rond twaalf procent ligt. Laaggeletterden worden vaak door marketeers lastiggevallen, waardoor ze aan abonnementen vast komen te zitten. Dat is een probleem.

Een ander onderwerp is menggranulaat dat plastic bevat en waarmee paden in de natuur worden aangelegd. Afgelopen zomer is hier een gebied overstroomd, waarna de boel bezaaid lag met plastic en bouwpuin."

"En een laatste tip is de problemen over de afhandeling van mijnschade. Mensen hebben hier forse schade aan hun huizen en funderingen. Dit verhaal speelt al veertig jaar, maar er is weinig aandacht voor. In 2015 heeft Wiebes, toenmalig staatssecretaris van Financiën, aangegeven dat er een regeling moet komen om de schade af te handelen, maar die is er nog steeds niet. Intussen hebben we wel een regeling voor Groningen, en voor mensen die schade hebben opgelopen van de zoutmijnen. We hebben 18 december een radio-uitzending van Pointer, en dit zou weleens een thema kunnen zijn. 

Het zijn uiteenlopende tips, maar mensen lopen ook naar binnen omdat ze graag willen weten wat we aan het doen zijn. Dan vertellen we hoe onze onderzoeksjournalistieke projecten werken."

"We zoeken naar een middelgrote gemeente. Heerlen heeft in de jaren tachtig en negentig in een diep dal gezeten. Er was veel criminaliteit en drugsoverlast. Het werd ook wel de heroïnehoofdstad van Zuid-Limburg genoemd. Ze zijn nu met initiatieven bezig om uit dat dal te klimmen. Interessant voor ons, want hoe ontwikkelt zich dat, welke partijen bemoeien zich ermee en wordt de burger daarbij betrokken?"

"De directie van KRO-NCRV wilde iets met de regio gaan doen, en we merkten dat de afstand tussen journalistiek en het publiek enigszins vergroot lijkt te zijn de laatste jaren. We wilden een model bedenken waarmee we die afstand kleiner zouden kunnen maken. Je kan op de website van Pointer digitaal tips opsturen, maar zo’n pop-up redactie is laagdrempeliger, en ga je echt met elkaar in gesprek."

"Het werkt wel zo. Veel mensen zien Hilversum nog steeds als plek waar het nieuws gemaakt wordt, en hebben het idee dat wat er zich in de Randstad afspeelt ook vaak landelijk nieuws is. Veel regionale onderwerpen laat Hilversum links liggen."

"Ja. Met ReportersNL hebben we al jaren aandacht voor regionale onderzoeksjournalistiek en elke keer zien we dat hetzelfde probleem zich in meerdere gemeenten kan afspelen. Als je een wet open overheid-verzoek indient, en dat blijkt succesvol, dan kan je dat met mediapartners in andere gemeenten nog een keer herhalen en uiteindelijk een landelijk beeld neerzetten. 

Je ziet ook dat regionale onderzoeksjournalistiek steeds beter wordt: De Limburger maakt succesvolle longreads, de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden zijn ook een samenwerking aangegaan, net als Breda, Eindhoven en Tilburg. De meerwaarde van onderzoeksjournalistiek wordt commercieel steeds meer gewaardeerd, ze zien dat het iets oplevert."

"Het is niet altijd zo dat de onderzoeksteams van regionale media bezig zijn met onderwerpen die de burgers rechtstreeks raken. Meestal zijn het projecten die gaan over misstanden in besturen en overheden, of het ontmaskeren van corrupte raadsleden. Daardoor gaan burgers de overheid alleen maar meer wantrouwen, terwijl mensen natuurlijk ook met hun directe leefomgeving te maken hebben."

"Dat vind ik een lastige vraag. In Almelo kregen we bijvoorbeeld een tip binnen omtrent mestvergisting. Dat legden we voor aan de onderzoeksjournalist van Tubantia, maar hij vertelde ons dat een eerdere zoektocht niets opleverde. Totdat we documenten kregen van de tipgever over een aantal vergunningen die waren verleend. Die informatie had de journalist niet eerder gezien. Hij merkte terecht op dat je niet op alle dossiers je ogen en oren kan openhouden. Je bent afhankelijk van mensen die informatie komen aandragen, en dat gebeurt te weinig. 

De journalist graaft in zijn eigen netwerk voor onderwerpen en de kantoren zijn over het algemeen niet de meest toegankelijke plekken waar burgers zomaar naar binnen kunnen lopen. Dat is wat wij wel bieden. Wij zeggen: laat maar weten wat we moeten uitzoeken voor jullie. Juist die kruisbestuiving tussen ons en de mediapartners werkt daarom goed."

"Ja. We noemden het in Almelo nog weleens ombudsjournalistiek omdat mensen al blij waren dat we überhaupt wilden luisteren naar de problemen die ze hadden in de gemeente. Maar we moeten ook doen aan verwachtingsmanagement: we kunnen niet alle tips onderzoeken, en ook niet alle problemen oplossen. We zijn altijd nog journalisten, geen sociaal werkers."

"Het blijven speldenprikken. Tips waar we simpelweg geen tijd voor hebben geven we door aan De Limburger, die daar weer mee aan de slag kunnen. Als het aan mij ligt, komen we volgend jaar gewoon weer terug, en pikken we alles weer op, want we hebben in heel korte tijd een enorm netwerk van wethouders, raadsleden, journalisten en bezorgde burgers opgebouwd. Op die manier houden we het in leven."

"De resultaten zijn boven verwachting. Elk half uur komt er wel iemand binnen wandelen, om te vragen wat we hier aan het doen zijn, of om een tip te delen. Mensen zijn blij dat we er zijn, en zeggen: waarom komen jullie naar Heerlen? Waarom wij? Dan geven wij aan: dat is nou juist het belang, dat we er voor jullie zijn."