Argos Medialogica

De Karaktermoord

Op 2 september 1998 vindt in Arnhem de zogenoemde villamoord plaats. Twee vrouwen worden in een villa van dichtbij beschoten. Een vrouw overlijdt ter plekke, de ander komt ervan af met een schampschot aan haar hoofd. Jaren later wordt het verhaal van deze vrouw ter discussie gesteld, onder meer in de KRO-NCRV serie De Villamoord. Zijn de vragen over haar verhaal terecht? En wat is de impact daarvan op deze vrouw?

Martine Braam en Foeke de Koe
Zondag 21 mei om 22.40 uur op NPO 2 en NPO Start

Het genre true crime lijkt populairder dan ooit. Journalisten en programmamakers gaan steeds vaker op de stoel van de recherche zitten. Maar zijn daar geen risico’s aan verbonden?

Statement HUMAN naar aanleiding van reactie KRO-NCRV op De Karaktermoord

23 mei 2023

Argos Medialogica heeft in haar aflevering De Karaktermoord aandacht besteed aan de schaduwzijden van het genre true crime. We stonden daarbij uitgebreid stil bij een aflevering van de serie De Villamoord van KRO-NCRV waarin twijfels worden gezaaid over het verhaal van een slachtoffer van een moordaanslag. 

De Karaktermoord is het product van maandenlange research waarbij gesproken is met direct betrokkenen, en waarbij - onder meer - geput kon worden uit het politiedossier. We hebben onze bevindingen en de betreffende aflevering van De Villamoord voorgelegd aan verschillende deskundigen. Hun oordeel is te zien in de aflevering van afgelopen zondag.

Uiteraard hebben we ook contact gezocht met de makers van De Villamoord. Zij hebben ruim van tevoren van ons de gelegenheid gekregen hun visie op de zaak te geven. De makers wilden met ons in gesprek, maar uitsluitend als dat gesprek vertrouwelijk was, en de gewisselde informatie door ons als off the record werd beschouwd. Ook na het gesprek is ons per mail duidelijk gemaakt dat de informatie niet mocht worden gepubliceerd, en ook niet met derden mocht worden gedeeld. Veel informatie was door KRO-NCRV op vertrouwelijke basis verkregen, stelden de makers, en de bronnen werden ook ons niet genoemd. Dat maakte de informatie voor ons volstrekt oncontroleerbaar en onbruikbaar.

Normaal zouden wij nimmer melden dat er een off the record gesprek heeft plaatsgevonden maar KRO-NCRV meldt dit nu zelf.

KRO-NCRV heeft van ons op 5 mei een uitgebreide lijst met inhoudelijke vragen gekregen. De omroep heeft op die vragen on the record geen antwoord willen geven. De reactie die we wel kregen hebben we ruimhartig geciteerd op de plaats waar dat hoort: in de uitzending zelf. De gehele verklaring hebben we gepubliceerd op onze website. Daar is ook de gidstekst te lezen die door KRO-NCRV in hun persbericht wordt aangehaald.

Medialogica hoopt met haar uitzending een bijdrage te leveren aan een discussie onder journalisten en programmamakers over de omgang met slachtoffers van misdrijven. We hopen dat KRO-NCRV alsnog deel wil zijn van dat gesprek.

Reacties Eikelenboom en KRO-NCRV

Medialogica heeft het echtpaar Eikelenboom en KRO-NCRV de gelegenheid geboden tot wederhoor. Hun volledige reacties kunt u hieronder lezen.

In haar reactie verwijst KRO-NCRV naar een persbericht dat wij hebben verstuurd. Bedoeld wordt onderstaande gidstekst die, zoals te doen gebruikelijk, weken voorafgaand aan een uitzending naar de omroepgidsen wordt verstuurd.

Onze gidstekst:

De Karaktermoord

Zondag 21 mei om 22.45 uur op NPO 2

Het genre true crime lijkt populairder dan ooit. Maar welke risico's nemen journalisten en programmamakers wanneer ze op de stoel van een rechercheur of rechter gaan zitten, en wat is de impact van een onbewezen verdachtmaking? De keerzijde van true crime in Argos Medialogica.

Reactie KRO-NCRV:

KRO-NCRV ziet het als één van haar taken om maatschappelijke misstanden aan de kaak te stellen. Zo ook dat bij het strafrechtelijke onderzoek rondom de villamoord mogelijk fouten zijn gemaakt (die in kaart zijn gebracht) waardoor mogelijk sprake is van een rechterlijke dwaling. KRO-NCRV staat volledig achter het onderzoek en de serie rondom de villamoord. De serie is na jarenlang diepgravend onderzoek tot stand gekomen en alle keuzes zijn daarbij zorgvuldig journalistiek en feitelijk onderbouwd. De Raad voor de Journalistiek heeft onze werkwijze en de uitzending naar aanleiding van een klacht van de ooggetuige beoordeeld en daarover als volgt geconcludeerd:

 “Er is deugdelijk onderzoek verricht en in de uitzending is duidelijk onderscheid gemaakt tussen feiten, beweringen en meningen. Er is geen sprake van niet-waarheidsgetrouwe of tendentieuze berichtgeving of van beschuldigingen jegens klaagster.”

KRO-NCRV heeft ervoor gekozen niet op camera te reageren, omdat Medialogica de conclusies van haar uitzending al had getrokken en in een persbericht gepubliceerd nog voordat zij inhoudelijk met KRO-NCRV had gesproken. Een dergelijke werkwijze is niet in lijn met de journalistieke normen en regels en past wat ons betreft ook niet bij een programma dat zegt andere media te controleren op betrouwbaarheid.

Reactie Richard en Selma Eikelenboom:

De teneur van de vraagstelling heeft meer van doen met aantijgingen dan met wederhoor. U geeft veel te beperkte informatie (zo weten we niet wie de door u geraadpleegde deskundigen zijn, en hoe en op basis waarvan zij hun oordeel hebben geveld). Bovendien is de door uw gestelde termijn te kort. Medialogica stelt ons niet in de gelegenheid goed te kunnen reageren en wij zien van verdere reactie af.

sprekers

Sven Brinkhoff

hoogleraar Straf(proces)recht

 

Jaś van Driel

gerechtelijk wapendeskundige

 

Peter van Koppen

emeritus hoogleraar Rechtspsychologie en oprichter van het project Gerede Twijfel

Frank Tebbe

van ‘Namens de Familie’, een organisatie die namens nabestaanden en slachtoffers van misdrijven optreedt in de media

Achtergrondverhalen

Van God Los over waargebeurde misdrijven: de grens tussen feit en fictie

We kijken graag misdaadfilms en series die gebaseerd zijn op waargebeurde verhalen. Maar hoe doen filmmakers dat eigenlijk: fictie maken van echte misdrijven? Hoe gaan zij om met feiten? En heeft zo’n film of serie gevolgen voor de nabestaanden van het slachtoffer in het misdrijf?

Hoe maak je een spannende podcast over journalistiek onderzoek?

Hoe maak je van journalistiek onderzoek een verhalende podcast? Podcastmaker en journalist Babs Assink onderzocht en produceerde samen met haar collega meerdere true crime-podcasts. Hoe gaan zij te werk? 'Ik vind het heerlijk om een soort Netflixserie te maken, maar dan in audio.'

True crime-maker Jeroen Kelderman: ‘Mensen luisteren het graag’

Podcasts over moordzaken schieten als paddenstoelen uit de grond. Jeroen Kelderman maakte met zijn collega’s van Dagblad van het Noorden de podcast ‘In het hart geraakt’ over de moord op de 33-jarige Els Slurink. Waarom maakt hij true crime-podcasts? En droeg de productie bij aan de veroordeling van de moordenaar?

Waarom we moeten oppassen met het woord ‘femicide’

Steeds vaker besteden Nederlandse media aandacht aan ‘femicide’, het doden van vrouwen omdat ze vrouw zijn. Gebruik van de term kan helpen om aandacht te vragen voor het probleem. Maar hoogleraar Marieke Liem denkt juist dat we weg moeten blijven van het woord ‘totdat we een duidelijke definitie hebben’.

Kunnen documentaires over complexe rechtszaken kwaad?

'Lazy Duck' is een spannende documentaire over misdaad en rechtssystemen. Hoe is de documentaire tot stand gekomen? Waar komt de grote fascinatie voor misdaadverhalen vandaan? En zijn er ook ethische bezwaren tegen het populaire true crime-genre? Tijdens de 2Doc-avond van de Dutch Media Week 2022 in Beeld en Geluid ging curator van de 2Doc Weekly nieuwsbrief Helmut Boeijen in gesprek met mediawetenschapper dr. Willemien Sanders en regisseur Walter Stokman.

De zaak Nicky Verstappen

Na jarenlang politieonderzoek en het grootste Nederlandse DNA-verwantschapsonderzoek ooit geeft justitie tijdens een persconferentie op 22 augustus 2018 de foto en volledige naam vrij van Jos B., verdachte in de zaak Nicky Verstappen. Binnen drie dagen is B. opgepakt. Een succesverhaal, zo lijkt het. 

Het OM en de politie brengen het 1,8 miljoen euro kostende DNA-verwantschapsonderzoek zo goed aan de man dat meer dan 16.000 burgers vrijwillig hun DNA afstaan. Hoe hebben ze dat gedaan? Wat is daarbij de rol van de media? En zijn journalisten kritisch genoeg op deze recherchekundige tool waarbij hulp van media en burgers noodzakelijk is?

Waarom kijken we true crime?

Waarom bingen we collectief true crime-shows? Neurowetenschapper Mascha Goddard legt het uit in Mediastorm. 'We vinden het als mensen lekker om bang te zijn in een veilige setting.’ We hopen, volgens Goddard, dat er ergens een verklaring te vinden is voor waarom iemand een gruwelijke moord pleegt. 'Zonder reden is zoiets compleet onvoorspelbaar. Onze hersenen vinden niets irritanter dan dit soort onvoorspelbaarheid.'

Meer Medialogica