Hoogleraar Van Noorloos over doxing van rechters

Wat is doxing?

Doxing is het verspreiden van persoonsgegevens - iemands naam, adres, telefoonnummer, foto waarmee je iemand kan identificeren - met als doel om iemand angst aan te jagen of om iemand ernstige overlast of hinder te bezorgen.

Er zijn verschillende voorvallen geweest. Denk aan de man die bij Sigrid Kaag voor haar huis stond met een fakkel. Daaraan voorafgaand waren haar adresgegevens verspreid.

Waarom is doxing sinds begin 2024 strafbaar?

Het was al wel mogelijk om doxing via het civielrecht aan te pakken maar via het strafrecht kon dat nog niet. Nu is gezegd door de Nederlandse wetgever: dit is strafwaardig gedrag want hiermee kun je iemand wel echt enorm in zijn vrijheid beperken.

Daarnaast gebeurt de verspreiding vaak via sociale media-platforms. Op het moment dat doxing hier illegaal en strafbaar is, kan Nederland ook makkelijker tegen die platforms zeggen dat ze content moeten verwijderen.  

Hoeveel zaken zijn er geweest sinds de nieuwe doxing-wet?

Op rechtspraak.nl staan sinds de nieuwe wetgeving vijf uitspraken over een doxing-strafzaak. Dat is een selectie van het totale aantal en er zullen waarschijnlijk veel meer zaken zijn geweest. Dit is het topje van de ijsberg.

Bij doxing tegen rechters, politici, hulpverleners of journalisten geldt er een hogere maximumstraf. Waarom?

Dat wil niet zeggen dat er altijd een hogere straf wordt gegeven, maar het maximum wat kan worden gegeven is hoger. Dat heeft er mee te maken dat het voor deze beroepsgroepen behoorlijk grote consequenties kan hebben als hun persoonlijke gegevens worden verspreid op een manier die bedoeld is om hen te intimideren. Niet alleen hun persoonlijke vrijheid wordt ingeperkt, als gevolg daarvan zullen ze misschien ook meer moeite hebben om in alle vrijheid en onafhankelijkheid hun werk te doen. Terwijl het hele essentiële beroepen zijn voor de samenleving.

Bij rechters komt daar bovendien nog bij dat de rechtsstaat kan worden aangetast. Eén van de aspecten die daar heel centraal in staat is dat de rechter op een onafhankelijke manier kan beslissen over alle geschillen die voorkomen. Dat is belangrijk voor de hele samenleving.

Anders krijg je dat het recht van de sterkste gaat gelden in plaats van de rechtsstaat. Dat betekent dus ook dat de andere staatsmachten, inclusief de politiek, de wetgevende macht dus, heel terughoudend moeten zijn in uitspraken over wat een rechter doet.

Is het erg als politici kritisch zijn op rechters?

Experts op het gebied van autocratische regimes zeggen dat je een aantal gezamenlijke elementen ziet ontstaan in autocratische processen. Denk aan het ‘wij-zij denken’: het zogenaamde volk tegenover onze zogenaamde ongekozen rechters. In een paar landen in Europa is dat gebeurd, zoals eerder in Polen en nog steeds in Hongarije. Trump in de Verenigde Staten kan er ook wel wat van, van het autocratische Playbook.

Er is ook een indirecte manier om de rechtsstaat af te zwakken. Dan worden er eerst allerlei politieke voorstellen voor wetgeving gedaan die duidelijk onhaalbaar zijn. Iedereen weet - sommige wetgeving op het gebied van migratie bijvoorbeeld - dat een rechter daarvoor moet gaan liggen. Want het is overduidelijk dat de voorgestelde wet in strijd is met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. 

Uiteindelijk moet een rechter zeggen dat het niet kan. En dan vinden sommigen het nodig om die rechter daarop aan te vallen. 

Waarom is die aanval op rechters gevaarlijk voor de rechtsstaat?

De onafhankelijke rol van de rechter komt onder druk te staan. Enerzijds door het doxing en anderzijds doordat politici zelf in hun ogen ook minder geneigd zijn om een rechterlijke uitspraak te accepteren.

Dat betekent niet dat mensen geen inhoudelijke kritiek mogen hebben op rechterlijke uitspraken. Er zijn allerlei manieren waarop een rechterlijke uitspraak aan terechte kritiek onderhevig is, zoals in een hoger beroep. Maar persoonlijke aanvallen op de mensen die hun beroep als rechter uitoefenen, zijn gevaarlijk.

De wetgeving over doxing is heel breed geformuleerd. Het zou nog best wel moeilijke vragen kunnen doen rijzen over de vrijheid van meningsuiting. Zo worden persoonsgegevens soms juist verspreid als een vorm van klokkenluiden, of journalisten die kritiek op bepaalde politici leveren. Veel zaken kunnen onder deze wetgeving vallen. Daar ligt een belangrijke rol voor rechters: niet alleen kijken of iets valt onder wetgeving, maar ook oordelen of het kan binnen fundamentele mensenrechten, waaronder het recht op vrijheid van meningsuiting.