‘Ik raad mensen niet aan om hun heil in Nederland te zoeken’

Iedereen kent het moment dat je opeens heel nodig naar de wc moet, terwijl je op de fiets ergens door een stad rijdt. Wat doe je dan? Je zoekt een beschutte plek en doet heimelijk je behoefte, want wat is het ergste dat kan gebeuren? Een agent of boa betrapt je heterdaad, schrijft een proces-verbaal en je krijgt uiteindelijk een boete. That's it.

"Hoe anders is dat voor ongedocumenteerden," zegt Jo Van der Spek, vrijwilliger bij Wij Zijn Hier, een groep ongedocumenteerde mensen in Amsterdam, die van de Nederlandse overheid geen onderdak krijgt, niet mogen werken en dus op straat moeten leven. "Want het eerste dat de politie of een boa doet, is vragen naar je papieren. En die heeft een ongedocumenteerde niet. Die loopt het risico om meegenomen te worden naar het bureau van de vreemdelingenpolitie, waarna je zomaar een half jaar in de gevangenis kan worden opgesloten. Terwijl je gewoon je behoefte moest doen! Zoiets banaals kunnen wij met alle juiste papieren ons permitteren, maar als je ongedocumenteerd bent, is daar moed voor nodig. Die moed probeer ik ze af en toe te geven."

De vrijwilligers en professionals zoals advocaten en artsen van Wij Zijn Hier organiseren Nederlandse les, ze werpen zich op als buddy om mensen te begeleiden om naar de dokter te gaan of een gesprek te voeren met een advocaat en wat dies meer zij. Zo doet Van der Spek bijvoorbeeld de mediacontacten. "Wij Zijn Hier is geen standaard organisatie," zegt hij. “Het is een bij elkaar geraapt zooitje mensen, dat geen uitweg weet te vinden in Nederland en het systeem. Ze zijn elkaar tegengekomen en proberen wat te maken van het leven, met hulp van professionals en vrijwilligers, zoals ik." 

Van der Spek weet wat het betekent om illegaal te zijn in Nederland door zijn nauwe betrokkenheid bij de zogeheten Schipholbrand in 2005. In een cellencomplex op Schiphol Oost brak brand uit die het leven nam van elf gedetineerde illegalen en vijftien mensen raakten gewond. Uit onderzoek blijkt onder andere dat het cellencomplex niet brandveilig was, dat de brandweer niet goed hun werk konden doen en dat de bewaarders niet getraind waren voor de situatie. De bewaarders slaagden er nog wel in om 21 van de 26 cellen te openen waardoor 32 celbewoners hun cellen konden verlaten.

Van der Spek werkte destijds voor een solidariteitsfonds, dat geld inzamelde voor actiegroepen in binnen- en buitenland. Vanuit dat fonds startte Van der Spek een campagne ten behoeve van slachtoffers en betrokkenen bij die brand. "Ik heb vrienden gemobiliseerd, ik ben wekelijks op en neer gereden van Amsterdam naar het AZC in Musselkanaal. Samen met kerkelijke groepen en Amnesty hebben we een herdenking georganiseerd in 2006.

We hebben moeten vechten voor de overlevenden om een vergunning te krijgen zodat ze konden worden behandeld. Ze zaten een jaar lang constant in spanning dat ze alsnog Nederland werden uitgezet. Ondanks hun trauma's zijn ze toch in staat geweest om zich uit te spreken en zichzelf te laten zien bij de herdenking."

Het was ook tijdens die eerste herdenking in 2006 dat Papa Sakho, een kunstenaar die gevangen zat tijdens de brand in het cellencomplex bij Schiphol, de woorden 'We Are Here' uitsprak. Van der Spek: "Hij zei: 'The sky is crying, we are here, to make a life again together as one.' Die zin heb ik gecopypaste voor de beweging van ongedocumenteerden. Als een mens geen papieren heeft waaruit blijkt dat de persoon legaal is, mag de persoon niet geholpen worden. Want zodra de staat zich bemoeit met iemand, erkent ze dat die persoon bestaat. Dus ontstaat een een systematische manier van mensen ontkennen, wegkijken en doen alsof je gek bent. Die mensen zijn hier. Vandaar dat we Wij Zijn Hier heten."

Laten zien wat er aan de hand is, zo werkt Wij Zijn Hier. Door misstanden en systeemfouten zichtbaar te maken, wil de organisatie een soort schaamtegevoel creëren bij de politiek. "Want hoe kun je een staat zo inrichten dat je mensen vernietigt? Want daar komt het op neer. Je vermorzelt mensen in een systeem, dat ze uitsluit. Dat besef daalt vaak pas in als de samenleving de staat een spiegel voorhoudt. Dan kan het zomaar gebeuren dat de politiek besluit om iets te gaan veranderen. Ik denk dat dat nog ver weg is."

“Ik raad mensen niet aan om hun heil in Nederland te zoeken,” vertelt Van der Spek. “Nederland is een immigranten-onvriendelijk land. Als ongedocumenteerde is het belangrijk dat je zichtbaar blijft. Blijven hameren, blijven prikken, blijven strijden om de menselijkheid te behouden.”

Veel Nederlanders zijn volgens Van der Spek bang en allesbehalve gastvrij. "Nederland is een paranoïde land. Ze zijn bang voor het vreemde. Ze zijn bang te verliezen wat ze hebben, bang voor de toekomst en bang om elkaar in de ogen te kijken. Nederland is als samenleving een van de meest geprivilegieerde van de wereld en daarom is het niet zo gek dat Nederland verre van gastvrij is. Mijn ervaring leert dat de armste mensen het beste weten wat gastvrijheid is.”

Tekst gaat verder onder de afbeelding

De belangrijkste eis van Wij Zijn Hier is: We want normal life. "Daarin zit heel veel," zegt Van der Spek. "Namelijk dat ze op dit moment geen normaal leven hebben. Je kunt je afvragen wat voor hen een normaal leven is. Normal life is het leven dat gedocumenteerde mensen leven. Wat voor ons simpel en doodnormaal lijkt, is voor een illegaal persoon een hele radicale eis. 

Normal life is radicaal voor hen, maar voor een Nederlander banaal, namelijk: huisje, boompje, beestje. Wat we willen, is gelijkheid."