'Geef verzorgers de kans om liefdevol te zijn'

Het is nogal een radicale gedachte. Hoogleraar ouderengeneeskunde Joris Slaets denkt dat je driekwart van de huidige regeldruk in de verpleeghuiszorg eigenlijk de prullenbak in zou kunnen gooien.

Al jaren doet hij voor de Leyden Academy onderzoek naar hoe je zorgpersoneel kunt verlossen van die regels en ze meer vertrouwen geeft. Om zo meer ruimte te maken voor het leefplezier van bewoners. Want de balans tussen medische verzorging en de dingen die het leven écht de moeite waard maken, zo vindt Slaets, die is de afgelopen jaren uit verhouding geraakt. 

'Het zit een beetje in de Nederlandse bedrijfsvoering om heel nadrukkelijk bezig te zijn met controle. Dat heeft ons veel goeds gebracht, maar we lopen nu een beetje tegen de grenzen aan.

'Alle controlemechanismes in verpleeghuizen zijn gericht zijn op noodzakelijke zorg. Iedereen, van hoog tot laag, is eigenlijk bezig met het meten en tellen van aspecten die te maken hebben met medische zorg. Dat maakt dat de oriëntatie van bestuurders, maar ook verzorgers, vooral daarop is gericht.

We zijn te veel bezig geweest met het beperken van narigheid en ziektes en te weinig met het bevorderen van kansen op leefplezier.'

'Het begint al bij de manier waarop je bewoners leert kennen. Nu stellen we vragen als: "Waar heeft u last van? Wat heeft u nodig?" Maar we moeten de bewoner ook leren kennen door te begrijpen waar hun verlangen zit. Een verlangen is echt iets anders dan een behoefte. 

'Wij doen dat via de Doodle Me-tool (zie video hieronder, red.). We leren zorgpersoneel om niet meer vanuit een taak denken, maar om vanuit relaties te gaan praten. En over verlangens en ervaringen. Dat is een fantastisch startpunt.' 

In dit promofilmpje wordt helder uitgelegd wat de Doodle Me-tool is.

'In twee jaar tijd hebben we gewerkt in verschillende elf instellingen. En niet alleen maar in de allerbeste kleinschalige instellingen, ook de grote. Noord, oost, zuid, west: door het hele land heen en met mensen met én zonder Nederlandse achtergrond. 

'Allemaal reageerden ze enthousiast, zonder uitzondering. Iedereen zei: "We hebben nu een heel ander beeld van de bewoner." Ze gingen de ervaringen van de bewoners gebruiken als motor voor kwaliteit. Dat is mooi om te zien. Want dit verhaal vertellen is één ding. Maar het in de praktijk brengen, dat is een hele omslag.'

'In een nieuw onderzoek kijken we bij twee verpleeghuizen welke registraties weg zouden kunnen. Zowel intern als extern. Uit vooronderzoek blijkt dat misschien wel driekwart van alle registraties weg zou kunnen.

'De verplichte risicometing bijvoorbeeld. Nu moet je van iedereen continu in de gaten houden hoe groot hun valrisico is. Maar als driekwart van de mensen geen valrisico heeft, dan ben je die lijsten voor Jan Doedel aan het invullen. 

'Of de verplichte rapportages van geleverde zorg, die dagelijkse routine is: uit bed halen, douchen, enzovoort. Er zijn zorgverzekeraars die weigeren een dag uit te betalen als daar geen kruisje achter staat. 

'Verder zou je veel kunnen ontdubbelen. Nu wordt soms wel drie keer gecontroleerd of zorg wel is geleverd. Door het zorgkantoor, door de Nederlandse Zorgautoriteit en door het verpleeghuis zelf; ik denk dat één controle wel voldoende is.'

'Al jaren roepen verschillende partijen dat ze de registratiedruk kleiner gaan maken. Ik hoor dat al vijftien jaar. Maar in de praktijk komt er geen fluit van terecht. Iedereen speelt elkaar de Zwarte Piet toe. De zorgkantoren zeggen: wij moeten dit vragen van de Nederlandse Zorgautoriteit. Of het verpleeghuis zegt: wij moeten dit vragen van Zorginstituut Nederland.

'Het hoopgevende van dit experiment is dat we alle verantwoordelijke instanties rond de tafel hebben: het ministerie van Volksgezondheid, de zorgkantoren, de inspectie voor gezondheidszorg, de Nederlandse zorgautoriteit, Zorginstituut Nederland en de verpleeghuizen zelf. Met elkaar kijken we welke regel zinvol is en welke zinloos. Zo hopen we die hele verantwoordingskermis een beetje op te kunnen ruimen.

'Uiteindelijk moet het experiment een voorbeeld worden voor hoe het overal kan. Alle partijen worden twee jaar lang gedwongen er met elkaar uit te komen in plaats van de schuld af te schuiven. Ze lijken nu door te hebben dat er echt iets moet veranderen. Dat is hoopgevend.'

'We trainen zorgpersoneel in het geven van liefdevolle zorg. De meeste mensen hebben het in zich om voor anderen te zorgen. Net zoals ouderen voor kinderen zorgen. 

'Daar kun je kansen voor scheppen, door zorgpersoneel wat meer vrijheid te geven. Je kunt mensen laten voelen hoe leuk het is te zorgen voor een ander. Dat kun je stimuleren.

Dus geven we verpleeghuizen een model mee waarmee ze zelf kunnen opschalen, zodat ze onze trainers niet tot in de eeuwigheid nodig hebben. Momenteel onderzoeken we hoe je dat het beste doet.

'Aan het eind van de rit heb je dan twee dingen. Een voorbeeld voor verpleeghuizen hoe je die liefdevolle zorg grootschalig kan invoeren. En een nieuw kader met minder regels, waar al die betrokken partijen iets van hebben gevonden. Het ligt in de rede dat daar een nationale standaard uit voortkomt.'

'Als veel registraties weg kunnen, dan kunnen we andere manieren van verantwoorden toevoegen. Die verantwoording zal narratiever van aard zijn. Al vind ik niet dat we ál het tellen en meten moeten weggooien.

'Uiteindelijk willen we een grote databank bouwen waar je alle verhalen in kan stoppen, die binnen zo'n organisatie ontstaan. De maanden- of jarenlange ervaringen van bewoners, familie en verzorgers; moet je voorstellen dat die micro-narratieven je precies vertellen hoe het met de kwaliteit in een verpleeghuis is gesteld.

'Alleen: je kunt als bestuurder niet tweeduizend verhalen lezen. Hoe los je dat op? Daar proberen we een wetenschappelijke methode voor te ontwikkelen. Op microniveau werkt het al. Laat het gesprek gaan over de ervaringen van bewoners, familie en verzorgenden. Dan krijg je een heel ander gesprek dan hoe het nu gaat. 

'De vraag is hoe je dat op macroniveau doet. Daar zoeken we naar, maar dat hebben we nog niet.'

'Als inspectie kun je bijvoorbeeld controleren of zorgaanbieders die liefdevolle zorg een kans geven. Hoe goed kent het personeel de bewoners? Doen ze iets met de ervaringen van de bewoners? Als zorgaanbieder kun je laten zien dat je daar op bent ingesteld.

'Dat is waar controlerende instanties op kunnen letten. Voor de rest moeten ze het maar vertrouwen. Soms zul je de verzorger en de verpleger ook gewoon moeten vertrouwen dat ze hun best doen.'

'Wat mij positief verrast is dat er op de werkvloer vaak vrij weinig duidelijk is over de opvatting van zorg van bovenaf. In de folders, de mission statements, de toespraken van de bestuurders: mensen aan de top kunnen het mooi uitleggen, maar als je dan afdaalt, dan hebben de zorgwerkers eigenlijk geen idee wat die woorden betekenen.

'Toch zie je verzorgers die desondanks fantastisch werk doen. Alleen hebben ze zelf geen idee dat hun werk heel goed past bij de mooie woorden van de bestuurder.'