Mag je demonstreren bij een abortuskliniek?

Abortusklinieken, en vooral hun bezoekers, hebben steeds vaker en heviger last van demonstranten die voor de deur staan, zo melden zij. Onlangs vroeg een abortuskliniek in Rotterdam de gemeente om hulp. In Utrecht heeft het Vrelinghuis buiten een bord opgehangen om te waarschuwen voor agressieve demonstranten. 

"Ze spreken vrouwen aan, staan daar met poppetjes die een foetus verbeelden of met een met tape dichtgeplakte mond," vertelt Gerrit Zomerdijk, directeur van de kliniek in Rotterdam, aan RTV Rijnmond.

In maart 2019 startte het Humanistisch Verbond een petitie voor bufferzones rondom klinieken, zoals men die in Engeland, Australië en Canada al heeft ingesteld. Daarmee worden de demonstranten op afstand gehouden zodat vrouwen ongehinderd naar binnen kunnen. De petitie wordt uiteindelijk overhandigd aan alle gemeenten met een abortuskliniek.

Minister Hugo de Jonge gaf zelfs aan gemeenten te steunen als zij een bufferzone bij abortusklinieken willen instellen.

Maar mag de gemeente demonstranten eigenlijk zomaar op afstand houden? Berend Roorda, rechtswetenschapper aan de Universiteit Groningen, ziet dergelijke bufferszones juridisch niet zitten. "In beginsel mag iedere Nederlander demonstreren waar hij of zij wil. In een democratische samenleving is het van belang dat het mogelijk is zulke opvattingen te uiten in de nabijheid van een abortuskliniek.

"Hoe shockerend, verontrustend of kwetsend zo'n uiting ook kan zijn voor de bezoekers van een kliniek, op zichzelf is dat geen grond om de vrijheid van meningsuiting dan maar te beperken voor de demonstanten die daar staan. Ook shockerende uitingen worden beschermd door het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens."

Zolang mensen zich niet gewelddadig gedragen, zolang ze de toegang niet blokkeren of zich op een andere manier strafbaar uiten, geldt de vrijheid om de demonstreren, volgens Roorda. Ook als die gericht is tegen kwetsbare vrouwen voor de deur van abortusklinieken

Ook Michiel Bot, rechtsonderzoeker aan de Universiteit Tilburg, ziet geen wettelijke reden voor bufferzones. "Demonstreren is een grondrecht en het is belangrijk dat je daar pal voor staat. Want hij staat nog wel eens onder druk. Je kunt niet alleen de demonstratievrijheid verdedigen als je het eens bent met de inhoud van de boodschap."

In Nederland kan de burgemeester een demonstratie alleen beperken met het oog op drie doelen, zo legt Bot uit. Bescherming van de gezondheid, het belang van het verkeer en het voorkomen van wanordelijkheden.

"Maar als ik die filmpjes zie van demonstranten die flyers uitdelen en met bezoekers in gesprek gaan, dan lijkt me daar geen grond voor. Als mensen fysiek worden aangevallen, dan is het natuurlijk een ander verhaal."

Burgemeesters kunnen dus niet zomaar demonstranten op afstand houden zonder goede reden. Die lijn lijken de gemeentes dan ook te volgen. "Ik heb wel met gemeentes hierover gesproken," zegt Roorda, "en die zeggen: 'Hoe vervelend ook voor de vrouwen, maar wij hebben nooit gezien dat demonstranten zich schuldig maken aan strafbare feiten. Of dat het vrouwen onmogelijk wordt gemaakt om binnen te komen.'"

De gemeente Utrecht bevestigt dat Roorda hen heeft geïnformeerd en dat er op dit moment geen bufferzone geldt voor Het Vrelinghuis. "Demonstratievrijheid is een belangrijk grondrecht dat alleen op basis van de drie genoemde uitzonderingen beperkt kan worden," aldus woordvoerder Sjoukje Volten. "Wel heeft de gemeente samen met de politie gesproken met de demonstranten over hoe je normaal én wettelijk met elkaar omgaat op die plek."

Kunnen burgemeesters dan niets uitrichten? Dat verschilt - het zal ook eens niet - per geval. Roorda wijst op een geval in Roermond waar de burgemeester de demonstranten naar de overkant van de weg stuurde ter voorkoming van wanordelijkheden.

Dat besluit werd aangevochten door de demonstranten, maar de Rechtbank Limburg oordeelde dat een abortuskliniek thuishoort in een rijtje locaties - begraafplaatsen, ziekenhuizen, beschermde natuurgebieden - waar er sneller sprake kan zijn van "wanordelijkheden".

Dat betekent overigens niet dat er nu in alle gemeentes ineens beperkingen  kunnen worden opgelegd, al zal de uitspraak wel worden meegewogen. "In ieder individueel geval moet er gekeken worden of een beperking van het demonstratierecht noodzakelijk is," aldus Roorda.

Bot ziet nog een andere eventuele mogelijkheid om de demonstraties te beperken. Als abortuskliniek kun je bij de civiele rechter betogen dat een andere burger jou schade toebrengt. Dat je voor extra kosten komt te staan omdat je bezoekers extra moet begeleiden.

In de jaren negentig vaardigde een Nederlandse rechtbank op verzoek van een abortuskliniek in Zeeland een bevel uit dat raakte aan de vrijheids van meningsuiting. "Gedurende zes maanden mocht de demonstrant in Zeeland geen flyers meer uitdelen binnen een straal van 250 meter van de kliniek. Maar goed, dan heb je het dus over civiel recht en niet over publiekrecht." 

Het stellen van beperkingen aan de demonstratievrijheid is volgens Bot geen oplossing om de vrouwen te beschermen. Toch draagt hij nog een laatste alternatief aan. "Als je op privéterrein bent, wordt het een ander verhaal. Daar kun je wel iets tegen doen. Maar ja, dat kost natuurlijk veel geld."