Stel: je bent een machinist en op het spoor waarop je rijdt zijn verderop vijf personen aan het werk. De remmen van de trein blijken niet te werken, maar je hebt de optie om te wisselen naar een spoor waar maar één persoon aan het werk is. In een paar seconden moet je kiezen of je van koers verandert. What’s the right thing to do? 

Het is één van de dilemma’s die de Amerikaanse politiek filosoof Michael Sandel (1953) zijn Harvard studenten voorschotelt. Wereldberoemd werd hij met zijn collegereeks Justice. China riep de filosoof zelfs uit tot ‘de meest invloedrijke persoon van 2010’. Zijn colleges waren de eerste die Harvard gratis aanbood op televisie en internet, met als doel een breed publiek te laten nadenken over ethische vraagstukken. 

Ook Sandels boeken bleven bepaald niet onopgemerkt. Titels als Niet alles is te koop en Rechtvaardigheid werden vertaald in maar liefst 27 talen. Aan de hand van verschillende filosofen bespreekt de hoogleraar thema’s als rechtvaardigheid, gelijkheid, democratie en burgerschap. Door steeds opnieuw het gesprek aan te gaan met mensen dwingt Sandel zichzelf en anderen na te denken over wat rechtvaardigheid is.

Net als de klassiek Griekse denker Socrates ooit deed, nodigt Sandel mensen uit voor discussies om ze zelf tot nieuwe inzichten te laten komen. De filosoof neemt aannames onder de loep door dilemma’s steeds van een andere kant te belichten. Tegenstellingen verscherpt hij om de gevolgen van bepaalde morele overtuigingen duidelijk te maken.

In zijn zoektocht naar rechtvaardigheid komt Sandel vaak uit bij de deontologie en het utilisme, twee strikt tegenovergestelde posities. Utilisten stellen dat de morele waarde van een handeling afhangt van het nut dat die oplevert voor een groep als geheel. Als door die handeling veel mensen beter af zijn, dan is die handeling moreel te rechtvaardigen. De ontologie stelt juist dat er absolute gedragsregels zijn, los van het nut of resultaat. Die regels gelden altijd, ongeacht de situatie. Sandel gebruikt deze twee uitersten vaak tijdens zijn colleges om mensen te laten zien dat morele dilemma’s niet gemakkelijk op te lossen zijn.