Bas Heijne en journalist Anne Applebaum bespreken de voor- en nadelen van Twitter.

Applebaum noemt twee oorzaken voor de opkomst van de sterke man in de mondiale politiek. Als eerste heeft het verlangen naar een sterke leider altijd al bestaan, zegt ze. ‘Waarom ben je verrast? Het idee van een charismatische leider is één van de oudste ideeën in onze literatuur en geschiedenis.’ Als tweede noemt ze de snelheid van het huidige leven in contrast met de traagheid van de deliberatieve democratie. ‘Mensen willen dat beslissingen snel genomen worden en raken gefrusteerd.’

Het feit dat de Verenigde Staten nu ook een sterke man als president hebben, die flirt met autoritarisme, vindt Applebaum nieuw. Vooral opvallend vindt ze dat niet alleen Trump, maar ook de Republikeinse Partij geen respect meer lijken te hebben voor een verdeling van macht. ‘Het lijkt wel alsof ze macht niet meer willen delen. Zo lieten ze Obama niet de nieuwe rechter kiezen voor het Hooggerechtshof. Daarmee braken ze met de traditie. Het heeft de regels van het spel veranderd.’

Volgens Applebaum is er geen twijfel dat Trump een reactie is op de opkomst van niet-witte macht in de Amerikaanse politiek. Tegelijkertijd is hij een product van de corruptie die door Russisch en Chinees geld het Westen overspoelde. Economische achterstand speelde ook een rol, maar het is niet een kwestie van onderklasse tegen bovenklasse, zegt Applebaum. ‘Er is een groep mensen die vindt dat ze meer recht heeft op Amerika dan anderen.’

Er zijn twee theorieën over hoe je nationalisme kunt tegengaan, zegt Applebaum. ‘De eerste is dat je verschillende verhalen aan verschillende groepen kunt vertellen. Met de komst van adverteren op Facebook is dat heel makkelijk geworden. De tweede theorie is dat je mensen patriottisme biedt in plaats van nationalisme. We zijn trots op ons land en zijn plek in de wereld. We gaan ons best doen om het beter te maken in de toekomst.’ Volgens Applebaum is Frankrijk daar een goed voorbeeld van.

Ook Europa zou wel een nieuw verhaal kunnen gebruiken, maar volgens Applebaum is er een reden dat de Europese Unie een saai en bureaucratisch imago heeft. ‘Geen land wil leiders die beledigen of te sterk overkomen. Ze hebben liever mensen die collegiaal zijn. Daar zit wat in, maar het zou ook nuttig zijn om leiders te hebben die zich niet verstoppen in de schaduw.’

Applebaum vergelijkt de informatie-revolutie met de opkomst van de boekdrukkunst. Het bracht veel goeds: ‘Boeken konden in grote getalen worden geproduceerd en veel meer mensen konden daardoor lezen. Maar het leidde ook tot de bloederigste burgeroorlog van de twintigste eeuw. Applebaum denkt dat we nu in zo’n soort instabiele periode zitten.

Het idee dat mainstream media over het algemeen de waarheid brengen, staat steeds meer onder druk, zegt Applebaum. Zeker nu zelfs de president van de Verenigde Staten de waarheid over zijn geld, of hoe hij de verkiezingen won, probeert te ondermijnen. ‘Zijn er tekenen dat mensen uit zichzelf weer de waarheid op zullen zoeken?,’ vraagt Heijne. Applebaum denkt van wel. ‘De abonnementsaantallen van The New York Times en The Washington Post zijn omhoog gegaan. Hetzelfde geldt voor Groot-Brittannië. De meeste mensen willen een link hebben met de wereld die ze om hen heen kunnen zien.’

In Frankrijk en Alabama ziet Applebaum voorbeelden van hoe je mensen met een alternatief politiek verhaal kan aanspreken. Zowel Macron als de democratische politicus Doug Jones wisten de verkiezingen te winnen met een verhaal dat ging over patriottisme in plaats van nationalisme.

Heijne vraagt wat er zo aantrekkelijk is aan traditionalisme, zoals waar de Russische denker Aleksandr Doegin bijvoorbeeld voor staat. Applebaum antwoordt dat Doegin’s idee van de Russische samenleving nep is. Rusland is volgens haar niet één samenleving waarin men leeft als een grote gezellige familie. ‘Doegin presenteert de mensen iets wat aantoonbaar onwaar is,’ aldus de journalist. ‘We moeten luisteren naar waarom deze mensen ongelukkig zijn, maar ze vervolgens iets bieden dat gebaseerd is op de wereld waarin we leven. Globalisering valt niet uit te wissen. We gaan niet terug naar de premoderne wereld waar we allemaal in kleine gemeenschappen leven.’

Volgens Applebaum is het een fout om te denken dat de opkomst van antidemocratische macht in Oost-Europa een typisch oosters probleem is. ‘Het is een Europees probleem, want dit soort partijen die de staat willen overnemen, bestaan in bijna alle landen.’

Applebaum onderzoekt aan de London School of Economics hoe desinformatie-campagnes werken en welke oplossingen er zijn. Een opvallend onderzoeksresultaat was de uitgebreide aanwezigheid van de internationale alt-right beweging op social media tijdens de Duitse verkiezingen, en niet enkel van Russische makelij. ‘Deze trollen leerden de AfD hoe je internetpolitiek bedrijft. Het is een raar fenomeen: een internationale beweging van nationalisten.’

Als burger moet je tegenwoordig alles wantrouwen wat je ziet of leest, zegt Applebaum. ‘Iedereen zou zich bewust moeten zijn van het gemak en de snelheid waarmee nepnieuws kan worden verspreid. Een van onze doelen is te kijken hoe we het vertrouwen in democratische instituten kunnen terugbrengen. Daarvoor moeren we eerst weten hoeveel desinformatie er eigenlijk is. Werkt het? Hoe beïnvloedt het mensen? We zoeken naar manieren om dat goed te kunnen meten.’

Wat is de rol van technologiebedrijven tijdens desinformatie-campagnes? Applebaum: ‘Tech-bedrijven zijn bang dat hun verdienmodel wordt vernietigd. En hun verdienmodel houdt vaak in: iedereen alles laten zeggen. Ze zijn bang om verantwoordelijk te worden gehouden. En dan zijn er ook nog de terechte angst voor censuur en inperking van de vrijheid van meningsuiting.’

Applebaum vergelijkt de alt-right-beweging met de bolsjewieken aan het begin van de twintigste eeuw, voor de Russische revolutie. ‘De bolsjewieken waren aanvankelijk marginaal. Ze startten een beweging die een mystieke band met “het volk” claimde. Binnen een paar maanden kwamen ze aan de macht. Onderschat nooit hoe snel de macht van de periferie naar het centrum kan bewegen, zeker als het crisis is.’