5G onder de loep: gezondheid

Lees hier deel 1 van deze serie

5G en onze gezondheid; er is veel om te doen. Wie 14 januari het AD las, heeft door een aantal fotoportretten kunnen zien hoe sommige mensen zeer bewust omgaan met elektrostraling, door met hoofddeksels en zelfgemaakte blouses de straat te betreden en de nodige aanpassingen in hun eigen woonomgeving te doen.

Deze zogeheten elektrosensitieven staan niet alleen. Meer dan 180 wetenschappers en artsen uit 36 verschillende landen deden in september 2017 een oproep aan de Europese Unie, om te waarschuwen voor de gevaren van 5G. In een notendop zeggen zij dat 5G nog te weinig is onderzocht op de mogelijke gevaren voor gezondheid en milieu, en vooral door een onafhankelijke groep wetenschappers. Deze groep dringt er dan ook op aan dat de EU de gezondheidseffecten opnieuw laat beoordelen. 

Tekst gaat verder onder de afbeelding

De oproep van deze artsen en wetenschappers wordt ook wel het 5G Space Appeal  genoemd en vraagt dus aandacht voor de mogelijke gezondheidsgevolgen van 5G. Waar het initiatief in 2017 nog 180 ondergetekenden telde, is dit aantal inmiddels opgelopen naar 63.000 in maart 2019. De zorgen voor 5G lijken daarmee te groeien. 

De toenemende aandacht voor het onderwerp onder wetenschappers, artsen, milieuorganisaties en burgers roept ook de vraag op of we eigenlijk wel genoeg weten over de toenemende straling in ons leven. Vandaar dat De Groene Amsterdammer recentelijk met haar onderzoek “Bellen schaadt cellen” al wat dingen uitzocht hierover. 

Zij onderzochten hoe we de aanwijzingen op gezondheidsschade in het debat over straling moeten plaatsen. Net als de ondertekenaars van het 5G-appeal stelt De Groene dat de werkelijke onderzoeksbevindingen in het debat onderbelicht blijven. Voor een vollediger beeld zou het belangrijk zijn om de discussie niet vanuit één, maar twee ideeën te voeren.

Tekst gaat verder onder de afbeelding

Aanhangers van het zogenoemde warmte-paradigma geloven in het idee dat schadelijke gezondheidseffecten worden veroorzaakt door warmte. Als gevolg van straling zou lichaamsweefsel opwarmen, waardoor DNA afbreekt. Hetzelfde gebeurt in feite met een kommetje soep in de magnetron.

Om mensen te beschermen tegen nadelige gezondheidseffecten zijn afspraken gemaakt over de mate waarop een mens bloot mag staan aan straling. Maar over de hoogte van deze Europese blootstellingslimieten heerst nogal wat onenigheid. 

Steeds meer wetenschappelijke studies zouden namelijk aantonen dat er al schadelijke gezondheidseffecten waar te nemen zijn ónder die gestelde limieten. Volgens aanhangers van het 5G-appeal  zijn deze limieten met de kennis van nu gedateerd.

Daarnaast heb je aanhangers van het idee om het debat te verbreden. Zij menen dat de biologische effecten van straling ook schade kunnen toebrengen, maar dat deze effecten steeds buiten het debat worden gehouden.

Desalniettemin bestaat een aantal studies die schadelijke effecten van straling aantonen, die niet door warmte worden veroorzaakt. Dit zou met name voor ongeborenen, kinderen of ouderen problematisch zijn. Toch blijft het lastig om duidelijkheid te krijgen over de oorzaak van deze niet-thermische effecten. Ontstaan ze inderdaad door blootstelling aan straling, of toch door iets anders? 

Tekst gaat verder onder de afbeelding

Naast het gesteggel over de oorzaak van gezondheidseffecten, worden de Europese adviesorganen omtrent 5G als zeer omstreden beschouwd. De kritiek richt zich voornamelijk op de betrouwbaarheid van deze internationale adviesorganen, en dan met name vanwege hun ontoegankelijkheid en relaties met de industrie.

Hen wordt verweten onder één hoedje te spelen met de telecomsector, ondanks dat ze verantwoordelijkheid dragen voor het opstellen van de stralingslimieten. Hierdoor zouden belangrijke wetenschappelijke bevindingen voor beleidsmakers onderbelicht blijven.

Maar hoe gevaarlijk 5G precies is, blijft lastig te beoordelen. Het stralingsdebat woedt al decennia in ieder geval en kennelijk is het lastig om overeenstemming te bereiken over de oorzaak van gezondheidseffecten. De resultaten van die onderzoeken lopen in conclusie nog erg uiteen over de causaliteit: komen de gezondheidseffecten door straling of is het op toeval berust?

Framk Leferink, hoogleraar Elektrotechniek aan de UT Twente, verwoordt het als volgt: 'Je kunt zeer moeilijk aantonen dat elektromagnetische velden leiden tot enge ziektes. Maar ik kan evenmin aantonen dat het niet gevaarlijk is.'  

Bovendien ligt het ook aan hoe de uitkomsten worden gemeten. Meet je met de warmte-effecten of de biologische effecten of weer een andere mate van stralingsblootstelling, dan betekent dat elke keer een andere interpretatie van de uitkomsten. Het stralingsdebat bevat daarmee wetenschappelijke tegenstrijdigheden en onzekerheden.  

Tekst gaat verder onder de afbeelding

Het stralingsdebat kan beter worden begrepen als je kijkt naar hoe  verschillende sectoren omgaan en te maken hebben met de toenemende blootstelling aan straling. We onderscheiden in dit verband de Europese Commissie, de verzekeringsmaatschappijen, de telecomsector en de elektrosensitieven. 

In antwoord op het 5G-Appeal meldde de EU dat ze in al haar beslissingen de bescherming van de Europese volksgezondheid prioriteit geeft, door de straling onder de internationale stralingsrichtlijnen van het adviesorgaan International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection (ICNIRP) te houden.

Daarin negeert de Europese Unie in feite de biologische effecten van straling. De EU zegt daarover dat ze niet overtuigd is van de gezondheidsschade ontstaan door biologische effecten, zolang er geen wetenschappelijke consensus is bereikt.

Tot die tijd lijkt de Europese Commissie de ophef over andersoortige gezondheidseffecten in de wind te slaan en te kiezen voor een verdere uitrol van 5G. Zo werd op 23 oktober 2018 een akkoord bereikt tussen de stad Brussel en drie telecombedrijven om de stralingsnormen in Brussel te versoepelen met factor 6 en zo het 5G-netwerk mogelijk te maken. 

Ondanks de protesten wordt deze verdere uitrol van 5G mogelijk, omdat eerst wetenschappelijke consenus moet bestaan over gezondheidsrisico's voordat politici aan hun voorzorgsbeginsel voor hun burgers gehouden kunnen worden. Zolang die consensus er niet is, kunnen stadsbesturen en andere overheden hun gang gaan. 

Via het 5G-appeal  luidt men dan ook de noodklok om zo aandacht te vestigen op de onderbelichte gezondheidseffecten. Volgens velen legt de EU het 5G-appeal  puur uit economische overwegingen naast zich neer. Het financiële potentieel is simpelweg te groot: 5G levert Europa naar verluidt 146 miljard euro en 2 miljoen extra banen op. 

Tekst gaat verder onder de afbeelding

De toenemende blootstelling aan wifistraling levert op dit moment al gezondheidsvraagstukken op voor de verzekeringsbranche. Toch steunt deze sector de Europese Commissie door eveneens de biologische effecten te miskennen.

Verzekeringsmaatschappijen zeggen geen directe gezondheidsgevaren te verwachten en daardoor geen aanleiding te zien om gezondheidsrisico’s met betrekking tot stralingsblootstelling te dekken.

Zolang er geen direct oorzakelijk verband is aangetoond, betekent dit  feitelijk dat mensen met medische klachten in ieder geval gedeeltelijk zelf de kosten moeten dragen voor de gezondheidsproblemen die ze ervaren. Ook in het verzekeringswezen lijken daarmee de geluiden over biologische effecten in de wind te worden geslagen. 

Het stralingsdebat vanuit het perspectief van telecombedrijven levert weer een heel ander beeld op. Onder de telecombedrijven is enige terughoudendheid te bespeuren ten aanzien van 5G. De frequenties die gekocht moeten worden van overheden zullen voor telecombedrijven namelijk een gigantisch kostenplaatje met zich mee brengen.

Onder hen lijkt vooralsnog weinig vertrouwen in de winstgevendheid van 5G te zijn, door deze peperdure frequenties en de mogelijk beperkte vraag van consumenten naar een sneller netwerk. Ze vrezen een investering waarvan niet zeker is of dit zich uiteindelijk terugbetaalt.

Tekst gaat verder na de afbeelding

Niet alleen de telecomsector maar ook het bedrijfsleven twijfelt aan het innovatieve vermogen van 5G. Dit blijkt uit een enquête van Accenture onder 1800 executives in tien landen. Zij verwijten telecombedrijven dat ze te weinig kennis hebben over 5G. Netwerken zouden er bovendien nog niet klaar voor zijn.  

De terughoudendheid ten aanzien van 5G blijkt uit de voorzorgsmaatregelen die de sector neemt op het gebied van gezondheidsrisico’s. In de jaarverslagen van verschillende telecombedrijven is volgens De Groene Amsterdammer te lezen dat ze zich bewust lijken van de toenemende aanwijzingen dat elektrostraling schadelijk voor de gezondheid kan zijn.

Er is daarbij ook oog voor de niet-thermische effecten. De bedrijven dekken zich dan ook in met voorzorgsmaatregelen. In hoeverre deze maatregelen ook daadwerkelijk een verdere uitrol van 5G beperken binnen de telecomsector, is niet duidelijk. 

Niet alleen overheden, telecom- en verzekeringsbedrijven hebben te maken met gezondheidsvraagstukken door toenemende blootstelling aan elektrostraling. 5G raakt ook burgers, en dan met name de groep elektrosensitieven.

Deze mensen beweren gezondheidsklachten te ontwikkelen door blootstelling aan straling afkomstig van zendmasten en wifi. Elektrosensitieven kunnen in onze samenleving rekenen op weinig erkenning of acceptatie. Hun klachten worden door de medische wereld tot nog toe gezien als medisch onverklaarbaar.

Belangenorganisaties van elektrosensitieven sturen met petities en pogingen tot inmenging in het publieke debat aan op het agenderen van de onderbelichte gezondheidseffecten.

Tekst gaat verder onder de afbeelding

Stichting EHS doet onderzoek naar elektrosensitieven en rapporteert klachten als: chronische vermoeidheid, overgevoeligheid voor licht, burn-out klachten en fibromyalgie (chronische pijn in spieren en bindweefsel).

Stralings- en ervaringsdeskundige Carolien Schooneveld vertelt dat ze in haar thuispraktijk de meest schrijnende gevallen voorbij heeft zien komen: van buiken die opblazen bij blootstelling aan wifi, tot aan paarsgekleurde vlekken op de handen die ook weer weg kunnen trekken. Ook kunnen er bij sommigen scheurtjes in het hoornvlies ontstaan en wordt een verminderd welbevinden en verbranding van de huid genoemd.

Hoewel in Nederland naar schatting drie procent van de bevolking last claimt te hebben van zogeheten “elektrogevoeligheid”, is deze gevoeligheid hier in Nederland, net als in de meeste andere Europese landen, niet erkend als officiële beperking. Een manier om toch met deze gezondheidsproblemen om te gaan is door de mate van stralingsblootstelling zelf tot een minimum te beperken.  

Personen met deze niet erkende klachten vinden op hun eigen manier hun weg binnen het systeem.Volgens Schooneveld vinden mensen tegenwoordig steeds vaker hulp via het internet. Op zoek naar een verklaring voor hun medische klachten komen zij op basis van hun zoektermen steeds vaker terecht bij instanties als Stichting EHS, StopUMTS, Verminder Electrosmog, OS Straling, Nationaal Platform Stralingsrisico’s, Stralendoen we liever zelf, Zendmast Anders en Zeeuws Platform Stralingsrisico.

Niet alleen bieden deze platforms informatie over stralingsarme initiatieven, zoals wifivrije campings en vakantieoorden, mensen kunnen zich ook inschrijven voor therapieën. Deze sessies kunnen meer erkenning voor de medisch onverklaarde klachten opleveren en meer controle over het eigen leven geven. Schooneveld is een ervaringsdeskundige in het traject van 5G en adviseert over hoe je een stralingsarmer bestaan kunt leiden.

Naast het aanpakken van de slaap- en leefomgeving, ziet zij mogelijkheden om ook arbeidsongeschikten met bepaalde klachten te helpen om weer aan het werk te gaan. Op verzoek van de persoon gaat zij met de bedrijfsarts om tafel om te kijken of er ook op het werk bewuster omgegaan kan worden met stralingsblootstelling. 

Schooneveld zegt in sommige gevallen het verschil te maken door met kleine straling gerelateerde ingrepende klachten weg te nemen en deze mensen weer aan het werk te helpen. 

Tekst gaat verder onder de afbeelding

Stel dat deze gezondheidsklachten daadwerkelijk door straling worden veroorzaakt, biedt dit kansen voor zowel Schooneveld als bedrijven om onverklaard ziekteverzuim op de werkvloer tegen te gaan. Toch lopen de klachten van de personen uit haar thuispraktijk onderling erg uiteen en blijft het ook voor haar erg moeilijk om gekwantificeerde bewijsvoering te vinden voor de oorzaak van de gezondheidsklachten. 

Maar er is wel verandering merkbaar. De elektrosensitieven bereiken namelijk ook andere instanties. Schooneveld vertelt dat GGD Amsterdam sinds kort medewerking verleent door deze groeiende groep mensen met onduidelijke gezondheidsklachten op een goede manier door te verwijzen en juiste voorlichting te geven.

De GGD laat weliswaar in het midden wat de precieze oorzaken zijn van de gezondheidsklachten, maar ze zijn wel bereid een poging te doen om deze groep bij te staan. Zodoende lijkt voor deze groep mensen binnen het huidige sociaal-medische systeem toch een opening te zijn om oplossingen te vinden voor hun klachten.

In België is onlangs een motie ingediend om elektrosensitiviteit officieel te erkennen en hoewel de EU het fenomeen vooralsnog niet officieel erkent, adviseert zij (in artikel 8.1.4 resolutie 1815 van de Raad van Europa) wel stralingsarme zones te creëren.

Zweden is eigenlijk het enige land in Europa dat hierin zijn eigen koers vaart. Daar wordt het hebben van klachten door draadloos internet bestempelt als een “functionele beperking” ofwel“arbeidshandicap”. Hiermee is erkenning voor elektrosensitiviteit als arbeidsziekte, maar wordt de oorzaak van de medische klachten ook in Zweden nog in het midden gelaten.

Kortom, elektrogevoeligheid beslaat een grijs gebied. Sommigen zweren dat straling hen ook al in lage mate van blootstelling schade berokkent, anderen menen dat het lastig kwantificeerbare aspect van elektrogevoeligheid acceptatie in de weg staat. Toch zie je binnen het huidige systeem manieren ontstaan om passende diagnoses en oplossingen te vinden met betrekking tot stralingsblootstelling. 

Tekst gaat verder onder de afbeelding

Om meer duidelijkheid te krijgen over de gevaren van 5G, zal het tegengeluid van het 5G-appeal luider moeten worden. De Europese Commissie is tot op heden in staat gebleken de verhalen over de onderbelichte gezondheidsrisico's in de wind te slaan. Wetenschappelijk gezien is er simpelweg meer uitsluitsel nodig over deze risico's om zo ook de Europese Commissie aan haar voorzorgsbeginsel voor burgers te kunnen houden.Tot die tijd moeten we het moeten doen met een EU die er van alles aan doet om netwerken mogelijk te maken, door zelfs stralingslimieten te verlagen.

De mogelijkheden van 5G zijn eindeloos, maar de verschillende belangen die zijn verbonden aan de toenemende blootstelling aan straling ook. De betrouwbaarheid van alle partijen is van belang voor een eerlijk debat over de gezondheidsrisico’s, waar alle argumenten evenredig aan bod komen. En dat is nu nog niet het geval.

In een serie van vijf artikelen duikt projectredacteur Lisanne Swart voor Human in de wereld van 5G internet. Met deze serie laat Lisanne zien wat je precies over 5G moet weten en wat het voor je gaat betekenen.