Dat de journalistiek te maken heeft met een vertrouwenscrisis, ondervond hoofdredacteur Marc Josten tijdens een college Medialogica In De Klas. Hoe kunnen we de kloof tussen de journalist en het publiek dichten?

Het afgelopen jaar ben ik met een stel collega’s langs diverse scholen getrokken om gastles te geven in wat tegenwoordig ‘mediawijsheid’ heet. De vervreemding tussen journalist en publiek wordt dan soms heel tastbaar. Zo schreef ik na een recent bezoek aan een Amsterdamse Hogeschool in mijn aantekenboekje:

‘Na een korte pauze komen we tot een groepsdiscussie.
Dat gaat er braaf aan toe tot ik de vraag stel of er iemand in complottheorieën gelooft.
Eerst reageert niemand.
Dan zeg ik: wie wil er moedig zijn?
Een meisje rechtsachter in de klas steekt aarzelend haar hand op.
Vertel het ons, smeek ik bijna.
Dan begint ze.’
‘Ik geloof in de Illuminati’, zegt ze.
‘In de wááaaat?’, vraag ik.
‘De illuminati’, herhaalt ze.
‘Je bedoelt de nazaten van Jezus in de film de Da Vinci Code gebaseerd op de thriller van Dan Brown’?’
‘Dat boek ken ik niet’, zegt ze.
‘Wat zijn die Illuminati dan?’, vraag ik.
‘Weet u dat echt niet?’, vraagt ze verbaasd.
Ik schud heel heftig van nee.
‘Deel het met ons’, zeg ik.
‘Met de anderen hoef ik het niet te delen, die kennen het al’, zegt ze.
‘Goed, vertel het alleen voor mij.’
Dan begint ze aan een college dat het mijne in welsprekendheid overtreft.
‘De illuminati is een groep die al 200 jaar bestaat en over de wereld heerst. Ze zijn begonnen in de Franse Revolutie, ze handelen in wapens, en ze hebben 11 september, IS en de onlusten in Turkije bedacht om er beter van te worden.’
‘Aha’, zeg ik. ‘En geloof je in deze theorie?’
‘Jazeker’, zegt ze. ‘U moet maar kijken op YouTube, de bewijzen zijn onweerlegbaar.’
Ze raadt mij een site aan.
Dan vraag ik: ‘Zijn er nog meer mensen in de klas die geloven in het bestaan van de Illuminati?’
Zelden heb ik een groter moment van verbijstering ooit meegemaakt. Letterlijk alle handen in de lucht. 
In een poging de spanning te breken vraag ik aan het meisje rechtsachter in de klas: ‘En denk je dat ik ook tot de Illuminati behoor’.
Zonder aarzeling zegt ze: ‘Natuurlijk bent u dat, de meeste journalisten zijn Illuminati.’
De les eindigt niet in mineur.

Ik geef ze gelegenheid om uit te leggen waarom ze denken zoals ze denken. Met opzet vermijd ik ieder vorm van confrontatie – ik wil alles te weten komen over het parallelle universum. Hoe is deze informatie in hun hoofden terecht gekomen. Hoe hebben ze die informatie verwerkt? Hoe komt dit onderwerp ter sprake in hun vriendengroep, op Facebook en op het schoolplein? Aan het eind van de les komt een deel van de leerlingen naar me toe. Ze geven een hand en bedanken uitvoerig voor de les.'

[...]

Kloof dichten
Ik denk dat alle partijen die de journalistiek dienen, commerciële uitgevers, producenten, omroepen, de handen ineen moeten slaan. Er is geen vertrouwenscrisis, er is een marktcrisis, waardoor het publiek vervreemd raakt van de onafhankelijke journalistiek en daarmee van maatschappelijk relevante feitenkennis. Ooit zijn de systeembanken gered, het is tijd om de systeemjournalistiek te redden. Dat is in het algemene belang van rechtsstaat en de democratie, en in het bijzondere belang van de vele duizenden jongeren die zoals mijn jonge chirurg in opleiding – ondanks alles – dromen van een loopbaan in de onafhankelijke journalistiek. 

En nu eindig ik toch weer met de vraagzijde, want na economisch herstel van sector, zal ook de relatie met het publiek weer opgebouwd moeten worden.

Harvard-filosoof Michael Sandel schetst daarvoor in zijn boek ‘Rechtvaardigheid’ een perspectief. Hij gebruikt het bekende verhaal van de grot van Plato, waarin gevangenen alleen schaduwen van de werkelijkheid zien, en zichzelf niet kunnen bevrijden omdat ze niet weten wat vrijheid is en omdat ze in praktische zin de uitgang niet kunnen vinden. In de metafoor van Plato is alleen de filosoof daartoe in staat omdat die een blik op de zon kan werpen, en de betekenis van de schaduwen op waarde kan schatten. Sandel is het met die metafoor maar ten dele eens: ‘Want ook voor wat de grotbewoners zelf denken en willen moet een plaats worden ingeruimd’, schrijft hij. 

Dat is hét grote dilemma waar ik zelf als auteur, journalist, televisiemaker en gastdocent voor sta: ga je op basis van verifieerbare kennis als zender functioneren of doe je een poging om ook ontvanger te zijn? Probeer je kennis uit de hoofden van je publiek te halen, ook al staat die soms op grote afstand van de feiten? Verkies je in dat geval de onversneden waarheid van de enkeling of voor de versneden waarheid van het publiek? Om in de metafoor van Sandel te blijven: kan alleen de filosoof de schaduwkijkers bevrijden of zullen ze dat samen moeten doen?

Op voorwaarde van financieel herstel van de sector geloof ik sterk in het laatste. Het publiek moet na een periode van vervreemding de onafhankelijke pers weer kunnen herkennen en vice versa. Dan volgt het vertrouwen vanzelf.

Lees de hele column van Marc Josten hier