In de eerste aflevering van het tiende seizoen van Het Filosofisch Kwintet, onderzoeken we manipulatie van de werkelijkheid. Samen met haar vier gasten spreekt presentator Clairy Polak over macht, propaganda en misinformatie. Wanneer gaat een duwtje in de goede richting over in kwaadwillige manipulatie? Maakt het uit wie er aan de knoppen draait? Hoe kwetsbaar is ons brein voor onzichtbare beïnvloeding? En hoe weten we wie we kunnen vertrouwen?
In zijn tiende seizoen neemt Het Filosofisch Kwintet manipulatie, beïnvloeding en waarheid onder de loep op het gebied van politiek, wetenschap, commercie en ons eigen leven. Welke machten en krachten zitten erachter, en hoe kunnen wij ons daartegen weren? Hoe weten we nog wat waarheid is en wat leugen? En wat staat op het spel?
Dagelijks staan we bloot aan zichtbare en onzichtbare beïnvloeding van ons brein. Met misleidende methoden worden we overtuigd iets te denken of te doen. Via sociale en gevestigde media vinden leugens en nepnieuws een weg, dankzij trollen en nepaccounts. De verschillende vormen van manipulatie beïnvloeden politiek, onderwijs, rechtstaat en wetenschap. Het beïnvloedt ons allemaal.
Menu
Interview met gast Reint Jan Renes
Gedragswetenschapper Reint Jan Renes is lid van het kernteam van de Corona Gedragsunit van het RIVM. Waar virologen onderzoeken hoe het virus zich beweegt, kijkt Renes naar hoe mensen zich bewegen tijdens deze crisis. Hoe kan de overheid kennis uit de sociale psychologie inzetten om gewenst gedrag te bereiken, vraagt Renes zich af. En waar liggen de grenzen?
De uitvaart van het postmodernisme
In de eerste aflevering van Het Filosofisch Kwintet gaat het over manipulatie en beïnvloeding. Hoe beleefde presentatrice Clairy Polak de aflevering?
en andere lessen uit Het Filosofisch Kwintet
In de eerste aflevering van een nieuw seizoen Het Filosofisch Kwintet ging het over manipulatie van de werkelijkheid. Wanneer gaat een duwtje in de goede richting over in kwaadwillige manipulatie? Doet de intentie ertoe, en hoe kwetsbaar zijn we eigenlijk? We tekenden drie lessen op uit de aflevering.
Mis niks van HUMAN
Met de HUMAN nieuwsbrief ontvang exclusieve previews en inspirerende kijk-, lees- en luistertips. Schrijf je nu in! Al 70.000 anderen gingen je voor.
Je bent er bijna...
Om de nieuwsbrief te ontvangen doe je het volgende:
- Open je e-mail en zoek naar een bericht van ons
- Bevestig je e-mailadres
- Je ontvangt nu regelmatig onze nieuwsbrief 🥳
Gasten in deze aflevering
Daan Roovers
Daan Roovers is filosoof en Denker des Vaderlands. Aan de Universiteit van Amsterdam is ze docent Publieksfilosofie. Tegelijkertijd promoveert ze op de ontwikkeling van publieke opinie. Eerder was ze hoofdredacteur van Filosofie Magazine.
Manipulatie is soms ook nuttig
Gedragswetenschapper Reint Jan Renes is als lector Psychologie voor een Duurzame Stad verbonden aan de Hogeschool van Amsterdam. Daarnaast deed Renes de afgelopen jaren onderzoek naar hoe maatschappelijk gedrag (gezondheid, veiligheid, duurzaamheid) effectief te beïnvloeden is. Op dit moment is hij gedetacheerd bij de Corona Gedragsunit van het RIVM.
Fleur Jongepier
Fleur Jongepier is filosoof aan de Radboud Universiteit en is mede-auteur van het boek 'IK. Filosofie van het Zelf'. Ze promoveerde op zelfkennis en doet nu onderzoek naar de manier waarop algoritmes ons denken en handelen beïnvloeden, en leiden tot maatschappelijke spanningen. Jongepier is mede-oprichter van het filosofieblog Bij Nader Inzien.
Herman de Regt
Herman de Regt is wetenschapsfilosoof aan de Universiteit van Tilburg. Hij schreef meerdere boeken over het verschil tussen wetenschap en pseudo-wetenschap en vertelde voor de Universiteit van Nederland over wetenschap en het belang van kennis. De Regt heeft zich gespecialiseerd in publiek begrip van wetenschap, en begrijpt als geen ander hoe het komt dat we ons laten beïnvloeden.
Voorafgaand aan de aflevering spraken wij met gedragswetenschapper Reint Jan Renes, die ook te gast is in de deze aflevering. Hij vertelde ons dat manipulatie heus niet altijd fout is. "Verkeersveiligheid wordt wel door een paar subtiele aanpassingen vergroot. Dat vinden we een belangrijke overheidstaak." Maar toch is Renes niet helemaal onbezorgd. "Ik maak me zorgen om de groep die slecht met informatie om kan gaan." Lees het hele gesprek.
In deze aflevering van Het Filosofisch Kwintet bespreken we het belang van kennis, en het belang van feiten. Maar onze rationaliteit is beperkt. In 2017 beschreef The New Yorker waarom feiten ons niet per se overtuigen (Engels).
In de aflevering spreekt het kwintet ook over de selectie door media, en het belang van weten wie de afzender is van informatie. In de VS vertrouwt Trump graag op 'zijn' Fox News, zelfs nu hij onlangs tekeer ging tegen de zender. Correspondent Michael Persson schrijft voor de Volkskrant over hoe Fox zich ontpopte tot belangrijke pilaar van het trumpisme.
The New York Times schreef onlangs een pakkende reconstructie van hoe Twitter besloot sommige tweets van Trump te labelen. Binnen Twitter was niet iedereen het eens met de stap, maar het kwam bepaald niet uit de lucht vallen (Engels).
In de uitzending gaat het over of een overheid gedrag mag beïnvloeden om ervoor te zorgen dat burgers zich aan de regels houden. In 2014 vroeg het toenmalige kabinet aan de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling uit te zoeken wat voor implicaties nieuwe inzichten uit de psychologie en gedragsecnomie hebben op beleid. Eén van de onderzoeken waar de RMO zich voor dat advies op baseert kwam van Reint Jan Renes, gast aan tafel bij deze aflevering van Het Filosofisch Kwintet.
Informatie bereikt ons niet langer alleen door een beperkt aantal traditionele kanalen. De overheid worstelt mede daardoor om in beeld te blijven bij burgers. Argos doet samen met De Groene Amsterdammer onderzoek naar betaalde advertenties op sociale media door politieke partijen en overheid. Ook dit kabinet blijkt zich te bedienen van betaalde promotie, waar dat eerder niet mocht. Lees verder bij Argos.
Alicja Gescinska was tweemaal eerder te gast bij Het Filosofisch Kwintet: om het over de breuklijnen onder de Brexit te hebben (2018), en om te spreken over participatie in de politiek (2017). Onlangs verscheen van de filosoof het essay Kinderen Van Apate: Over Leugens En Waarachtigheid. In het essay beschrijft Gescinska dat factcheken niet meer genoeg is in de strijd tegen oprukkende leugens. Onze democratie staat onder druk, en daarmee verliezen we misschien wel ons kostbaarste goed: vrijheid.
Onze gast Herman de Regt tipte ons een video waarin Derren Brown, een Britse illusionist, twee reclamemakers zegt te beïnvloeden door 'priming'. De twee reclamemakers tekenen wat Brown van tevoren had besloten dat ze zouden gaan tekenen. De video kijk je hieronder. Maar wetenschapsfilosoof De Regt en zijn collega wetenschapsfilosoof Hans Dooremalen hebben zo hun bedenkingen bij deze illusionisten, waartoe ook Victor Mids wordt gerekend.
De andere afleveringen
Politiek
In de tweede aflevering van het tiende seizoen van Het Filosofisch Kwintet, onderzoeken we manipulatie in de politiek. Kun je wel politiek bedrijven zonder vuile handen te maken? Heiligt het doel de middelen? Wie heeft eigenlijk macht, de kiezer of de politicus? Samen met haar vier gasten spreekt presentator Clairy Polak over leugens en bedrog, de rol van media binnen de politiek, en hoe digitale technologie de politiek verandert.
Commercie
In aflevering drie van Het Filosofisch Kwintet onderzoekt presentator Clairy Polak met haar vier gasten hoe manipulatie door commerciële bedrijven ons leven beïnvloedt. Shell dat met een sticker op hun vrachtwagens zegt CO2-neutraal te rijden, of vakantiereizen die coronaproof zouden zijn. Bedrijven proberen ons doorlopend te beïnvloeden.
Wetenschap
In aflevering vier van Het Filosofisch Kwintet onderzoekt presentator Clairy Polak de rol van de wetenschap in een wereld vol manipulatie. Wordt de wetenschap gemanipuleerd door overheid en bedrijfsleven of manipuleert de wetenschap zelf? Of is de wetenschap juist de onafhankelijke keurmeester die ons behoedt voor manipulatie?
Baas over eigen leven?
In de laatste aflevering van het tiende seizoen van Het Filosofisch Kwintet onderzoekt presentator Clairy Polak met haar vier gasten hoe manipulatie ons persoonlijke leven binnendringt en of we ons nog aan deze manipulatie kunnen onttrekken.