Volgen en gevolgd worden: online doet iedereen zijn eigen PR

In de serie Dus Ik Volg onderzoekt filosoof Stine Jensen de gevolgen van het volgen. Zo zien we hoe de dochter van Stine bij de kapper blauw haar krijgt om op haar idool Billie Eilish te lijken. Het volgen van idolen is van alle tijden, maar in het tijdperk van social media is iedereen een potentieel idool. Vooral platforms als Instagram, Facebook, Twitter, Snapchat en TikTok draaien erom dat je door zoveel mogelijk anderen wordt gevolgd en daardoor gewaardeerd.

Nederlanders besteden ongeveer 98 minuten per dag op sociale media. Jongeren van vijftien tot negentien jaar doen daar nog een schepje bovenop: zij spenderen gemiddeld 143 minuten per dag op apps (bron: Nationale Social Media Onderzoek 2020). WhatsApp en Instagram zijn koplopers: WhatsApp wordt door 97 procent van de jongeren gebruikt, Instagram door tachtig procent.

Toen regisseur Mea Dols de Jong een programma maakte (Nettiquette) voor jongeren tussen elf en zeventien jaar oud, viel haar de online gedragsregels op. "Wat ik zag, was dat jongeren allemaal precies dezelfde reacties geven op elkaar op Instagram. 'Je bent echt model, wowie, wat ben je toch knap'. 

"Die uitingen leken een soort codetaal. Als je een selfie plaatst, dan is dat een kwetsbaar iets. Om je te beschermen is het de afspraak dat iedereen daar dan op reageert om te bevestigen hoe knap je wel niet bent."

Dols de Jong onderzocht in haar serie wat er achter de taal zit, die jongeren op social media gebruiken. Wat is de etiquette op het internet? Waar je in de offline wereld een deur openhoudt uit beleefdheid, op social media zet je negen reacties onder een selfie van je vriend of vriendin.

"Het gaat niet over wat er daadwerkelijk in de comments staat, maar over de sub-tekst die daaronder zit," zegt Dols de Jong. "Het zegt: I’ve got your back. Doordat ze allemaal regels voor zichzelf hebben opgesteld, hebben ze eigenlijk een makkelijkere manier gevonden om elkaar te beschermen in een kwetsbare omgeving."

Imme bevestigd deze ongeschreven regel: "Je moet sowieso meerdere reacties plaatsen onder een foto. En als ik niet op iemands foto reageer dan krijg ik wel eens een appje met: 'Reageer eens op mijn foto'. Want je wil wel zoveel mogelijk reacties halen."

In het begin van haar research wilde Dols de Jong weten hoe heftig Instagram is voor jongeren. "Gaandeweg kwam ik erachter dat ik juist veel van ze kan leren wat betreft privacy. Veel jongeren hebben drie Instagram-accounts, ze houden goed in de gaten wat ze waar posten. In de  verschillende versies van je Instagram-account, ben je ook een andere versie van jezelf."

"Wat ik me eigenlijk ben gaan realiseren is dat het een verlengstuk is van wat mensen altijd al doen. Op het schoolplein heb je ook groepjes die zich vormen, groepjes die naar elkaar kijken, elkaar pesten of verliefd worden. Vriendschappen die vormen of juist afbreken. Het is niet anders dan dat, maar dan vertaald naar een digitale wereld."

Maar dat deze digitale omgeving ook consequenties met zich meebrengt, is iets dat Imme dagelijks ervaart. "Ik ben binnenkort jarig, en ik ben al dagen bezig met de foto die ik op social media ga posten. Met wat ik aan heb, hoe mijn kamer eruitziet, wat ik erbij ga schrijven… Op Instagram is alles zo perfect, ook met al die filters lijk je veel knapper, dat geeft echt veel druk."

"Maar het gaat niet alleen over hoe je eruitziet, dat meisjes en jongens die druk ervaren is niets nieuws," legt Imme uit. "Het is vooral dat je het móét delen. Als jij iets leuks doet dan voel je die druk dat je het moet delen zodat andere mensen zien dat jij het leuk hebt. Terwijl ik denk dat een volwassene het gewoon leuk kan hebben zonder dat die iets deelt op social media."

"Als ik een dagje ga varen dan moet ik echt de ideale video hebben met het perfecte zonlicht en dan moet er ook een perfect GIFje bij. Daar ben je dan toch al snel een kwartier tot een half uur mee bezig. En dan zit je ook steeds te kijken wie het al hebben gezien. Het neemt alles in beslag."

Over de post op haar verjaardag zegt Imme: "Je zou kunnen denken: fak it, wat maakt het uit. Als ik niet op Instagram zou posten en mijn vrienden niet staan te filmen op mijn verjaardag, dan zou het me allemaal weinig uitmaken. Het is echt vermoeiend om de hele tijd bezig te zijn met hoe je jezelf profileert."

Na haar verjaardag vertelt Imme hoe het is gelukt met de foto die ze op haar verjaardag postte: "Het heeft meer dan anderhalf uur gekost om een goede foto te maken. Ik had een paar foto's gemaakt op een locatie, maar daar was ik niet zo tevreden mee. Uiteindelijk heb ik bij een café een foto gemaakt met een wijntje erbij. Ik kreeg insane veel felicitaties. En doordat andere mensen foto's van mij gingen plaatsen om me te feliciteren heb ik er nu 35 volgers bij gekregen."