Documentaire Verdieping

Dit moet je weten over AI

De belangrijkste technologische ontwikkeling in de geschiedenis van de mensheid

© Still iHuman/UpNorth Film
  • Jules Ruijs

"AI zal uiteindelijk het beste zijn wat de mensheid ooit gaat overkomen, of het slechtste ooit." Dat horen we in onze 2Doc: iHuman, een film over de belofte en donkere kanten van kunstmatige intelligentie (AI). Bij HUMAN onderzoeken we de ontwikkelingen rondom AI al geruime tijd. Vorm je eigen mening, met deze stukken in de hand.

Hoe gaan we als wereldwijde samenleving om met artificiële intelligentie? Wie gaat de controle krijgen over deze technologie? En wat voor soort maatschappij willen we hiermee creëren? In onze 2Doc: iHuman zoekt de Noorse regisseur Tonje Hessen Schei naar een antwoord. Zal de mensheid er echt beter van worden?

Kijk de film dinsdag 14 september 2021 om 22:35 uur op NPO 2, of nu al via NPO Start.

Afhankelijk van technologie

Sinds maart 2020 zijn bedreven geraakt in werken via Teams of Zoom, en helpen algoritmes voorspellen of je besmet bent met corona. Digitalisering is de afgelopen tijd in rap tempo doorontwikkeld en dieper ons leven binnengedrongen. Het begon als redding, die technologie, maar onze afhankelijkheid wordt ook steeds verder zichtbaar. Filosoof Haroon Sheikh roept op tot een brede maatschappelijke discussie. 

In Het Filosofisch Kwintet stelden we een vergelijkbare vraag: zijn we nog baas over ons eigen leven, in een wereld die gevuld is met manipulatie? Welke rol speelt privacy, zijn we allemaal metaforische slaven van techreuzen, en welke rol moet de overheid spelen om ons te beschermen? Spoiler: het komt goed, maar we moeten wel handelen, aldus filosoof Bart van der Sloot.

Commerciële belangen

In datzelfde seizoen van Het Filosofisch Kwintet sprak presentator Clairy Polak over hoe bedrijven ons doorlopend beïnvloeden en manipuleren, en dan met name grote Amerikaanse techreuzen. Hoe kunnen we ons daartegen weren, wat staat op het spel, hebben we een alternatief, en welke rol zou een scrollbelasting kunnen spelen? In ieder geval betogen de gasten van Polak dat we over AI minder enthousiast zouden moeten zijn.

Eén van de gasten, schrijver Sidney Vollmer, vertelde eerder al op brainwash.nl over het verwijderen van je Facebook-account. Aanleiding: het zoveelste schandaal van het bedrijf. Ruim de helft van de deelnemers aan een test van The New York Times zouden als het zou kunnen Facebook de deur uit doen. We durven alleen nog niet. Terwijl, "na enkele weken zonder, kan ik alleen maar onderschrijven hoe relaxed dat is," zegt Vollmer over het verwijderen van zijn account.

Eigenlijk werken we allemaal voor Google

Ook filosoof Hans Schnitzler pleit al in 2017 voor een digitale detox. Hij merkte dat zijn studenten zich alleen maar lieten afleiden door hun telefoon. Door een digitale detox hoopte Schnitzler zijn studenten te laten inzien hoe waardevol het is om zelf op ontdekking te gaan. Wat bleek: de studenten vonden het heerlijk. Het bracht namelijk serendipiteit, onverwachte mooie gebeurtenissen. En dat is wat bij techreuzen nou juist ontbreekt. "We durven niet meer af te wijken." Dat komt onder meer door de algoritmes die volgens Schnitzler een zwarte doos zijn. Terwijl het volgens de filosoof essentieel is om minder afhankelijk te worden van techreuzen.

Vroeger was Evgeny Morozov een "cyberutopist", hij geloofde dat online communicatie een bevrijdende werking op mensen had. Maar ruim voordat HUMAN hem sprak in 2017 verloor hij die hoop. Morozov komt tot de conclusie dat we eigenlijk zonder dat we het zelf doorhebben, allemaal voor techreuzen als Google werken. We leveren gratis onze data aan, en versterken daarmee het bedrijfsmodel.

Waar ligt de morele grens?

Die digitalisering roept morele vragen op. Michael Sandel probeert met een panel van jongeren die vragen te onderzoeken. Zou je je bijvoorbeeld laten opereren door een robot? Of een app jouw huwelijkspartner laten kiezen? Welke menselijke eigenschappen zijn niet te vervangen door techniek?

In ieder geval weten we dat algoritmes, scripts die bepalen welke beslissing moet worden genomen, in eerste instantie geschreven worden door mensen. En zelfs bij een automatische draaideur spelen ze een rol. Maar wat als de draaideur gebruik maakt van kunstmatige intelligentie, waarbij de draaideur is geleerd alleen voor mensen open te gaan. Dat gebeurt door plaatjes aan die draaideur te voeden. En wat dan als het algoritme alleen gevoed is met plaatjes van witte mensen? Het overkwam neuro-informaticus Sennay Ghebreab dat de draaideur wel voor zijn collega's in beweging kwam, maar niet voor hem.

In ieder geval weten we dat algoritmes, scripts die bepalen welke beslissing moet worden genomen, in eerste instantie geschreven worden door mensen. En zelfs bij een automatische draaideur spelen ze een rol. Maar wat als de draaideur gebruik maakt van kunstmatige intelligentie, waarbij de draaideur is geleerd alleen voor mensen open te gaan. Dat gebeurt door plaatjes aan die draaideur te voeden. En wat dan als het algoritme alleen gevoed is met plaatjes van witte mensen? Het overkwam neuro-informaticus Sennay Ghebreab dat de draaideur wel voor zijn collega's in beweging kwam, maar niet voor hem.

Kijk verder bij NPO Kennis

Kunstmatige intelligentie is bijna doorlopend in het nieuws. Is het niet vanwege alweer een indrukwekkende mijlpaal, dan wel vanwege de zorgen die we ons maken over al te slimme software. Wat is kunstmatige intelligentie nu precies? Kan een computer wel echt intelligent zijn? Wat is de Turingtest, en gaan we richting de singulariteit?

Kijk nog even door

Meer: