Mazelen is terug van weggeweest. De Wereldgezondheidsraad heeft alarm geslagen: in verschillende Europese landen is het percentage dodelijke slachtoffers schrikbarend gestegen.
Na een uitbraak van mazelen in Italië waarbij vier mensen overleden en vijfduizend besmet raakten, nam de regering daar afgelopen zomer een noodwet aan en stelde vaccinatie verplicht voor tien ziektes, waaronder mazelen. Geen prik, geen onderwijs. Deze verplichting van hogerhand leidde tot gevechten op het schoolplein en tot massale demonstraties van verontwaardigde ouders die hun vertrouwen in de overheid hebben verloren. Inmiddels zijn de emoties zo hoog opgelopen dat vaccineren zelfs inzet is van de verkiezingen op 4 maart.
Dat mazelen weer de kop opsteekt komt doordat de weerstand tegen vaccinatie groeit, ook in Nederland. En hoe minder mensen immuun zijn, hoe groter de kans dat er een uitbraak komt. Vond je de weigeraars van vaccinatie vroeger vooral in religieuze en antroposofische kringen, tegenwoordig is er een derde groep: hoogopgeleide ouders die bang zijn dat hun kind autisme of een andere ernstige ziekte krijgt als het ingeënt wordt. Ze bevinden zich in goed gezelschap: ook de Amerikaanse president is ervan overtuigd dat er een causaal verband bestaat tussen vaccinatie en autisme, al is er geen enkele wetenschappelijke studie die deze bewering ondersteunt. De enige studie die dit wel deed - van Andrew Wakefield – bleek frauduleus en is inmiddels teruggetrokken.
Hoe kan het toch dat intelligente mensen desondanks blijven geloven dat vaccinatie tot autisme leidt? Dat kan door de krachtige werking van de confirmation bias, de bevestigingsfout. Die komt er kort gezegd op neer dat je zoekt naar bevestiging van je vermoeden. Dus als je vermoedt dat alle zwanen wit zijn, zeg je bij elke witte zwaan: zie je wel, ze zijn allemaal wit. Maar je gaat niet actief op zoek naar een zwarte zwaan. En als je vermoedt dat vaccinatie autisme veroorzaakt, speur je naar een onderzoek waaruit dat blijkt.
Zo is het waarschijnlijk ook gegaan bij de hoogopgeleide bezorgde anti-vaccinatiemoeders, die vorig jaar nog voor ophef zorgden toen ze bij Pauw op televisie de aanbevelingen van het RIVM in twijfel trokken. Op zoek naar een onderzoek dat hun vermoeden bevestigde, stuitten ze op een studie bij de Amish, een geloofsgemeenschap in Amerika. Volgens dit onderzoek komt er bij de Amish geen autisme voor. En hé, wat toevallig: de Amish laten hun kinderen niet vaccineren. En toen stopten de moeders met hun onderzoek, ze hadden hun bewijs gevonden: zo’n tot de verbeelding sprekende besloten geloofsgemeenschap die ‘natuurlijk’ wil leven en weigert zich te laten inenten.
Retorisch mag het voorbeeld sterk zijn, wetenschappelijk is het zwaar onvoldoende. Hadden de moeders verder gezocht, dan hadden ze ontdekt dat deze studie op twee valse aannames berust. De Amish doen namelijk wel mee aan een vaccinatieprogramma en autisme komt ook bij deze groep voor, net als allerlei andere erfelijke ziektes.