Staatssecretaris Jetta Klijnsma

Jetta Klijnsma verwijst regelmatig naar haar lange carriere in de lokale politiek. Ze was in de jaren ‘90 raadslid in Den Haag en in deze stad daarna ook elf jaar wethouder. ‘Ik heb jarenlang in wijken als Laak, Schilderswijk, Trans- vaal gezien wat schulden doen met mensen. Schulden zijn fnuikend voor een mensenleven. Dat drijft mij zo. Ik wil er juist voor zorgen dat mensen weer op verhaal komen, om het leven weer op te pakken. Als je als tweeverdieners allebei ineens zonder baan zit, en je huis komt onder water te staan, omdat de huizenprijzen als een gek dalen, zit je snel in de diepe ellende.’

Klijnsma zegt dat ze een groot fan is van vroegsignalering, het eropaf gaan en het ontzorgen van bijstandsgerechtigden. ‘Welzijnsinstellingen in de buurt waar mensen aankloppen moeten hen ook de juiste hulp geven. In de serie zorgen de hulpverleners Will van Schendel en Paul Scheerder ervoor dat mensen hun verhaal kwijt kunnen. Ik ben een grote fan van de vroegsignalering via Vroeg Eropaf, zoals dat in Amsterdam, Nijme- gen en andere gemeenten bestaat.’ Bij een kleine betalingsachterstand gaat in deze gemeenten een signaal naar de schuldhulp die snel contact zoekt met deze gezinnen.

Ook pleit ze voor ontzorging, het inhouden van vaste lasten op de uitkering. ‘Ik kan dat niet bij wet opleggen, maar ik kan dat gemeenten wel voorhouden. Bijstandsgerechtigden moeten het wel goedvinden, want ze houden minder leefgeld over, maar de vaste lasten - huur, gas, licht en zorgpremie - zijn dan wel voldaan.’

‘De serie laat zien dat zowel Will als Paul vanuit de hulpverlening intensief kijken naar de situatie rondom een gezin. Ze kijken goed welke specifieke middelen ze in dat gezin kunnen inzetten. Daarom ben ik ook zo hard bezig geweest met het moratorium, de adempauze tegen- over schuldeisers van een half jaar, dat heb ik nu geregeld. Het betekent dat de gemeentelijke schuldhulp tegen deurwaarders en schuldeisers kan zeggen: “Ho, nu even niet. Eerst dit gezin even rust gunnen.” Schuldhulpverleners kunnen die time out aanvragen bij de rechter.’

Jetta Klijnsma vertelt dat ze de berekening van de beslagvrije voet simpeler heeft gemaakt. Dat is het deel van het inkomen waar schuldeisers geen beslag op mogen leggen. ‘Die beslagvrije voet wordt vaak veel te laag vastgesteld, onder meer omdat mensen zelf alle gegevens niet paraat hebben. Mensen in de schulden hebben vaak geen flauw idee wat ze allemaal nog ontvangen, wat ze aan toeslagen krijgen of waar ze recht op hebben. Daardoor raken ze nog dieper in de ellende.’ De Eerste Kamer zal de wet op 7 maart aannemen, verwacht Klijnsma.

Stelt u dan ook extra middelen beschikbaar voor zulke intensieve coaching als Mobility Mentoring?

‘Ja, na de evaluatie op de Wet op de gemeentelijke schuldhulpverlening vorig jaar heb ik 7,5 miljoen euro beschikbaar gesteld voor verbetering van de schuldhulp. De filosofie achter de decentralisatie is beleidsvrijheid van gemeenten. Ik wil de nieuwe ontwikkelingen bijhouden en er voor zorgen dat ook aan de keukentafel de juiste instrumenten beschikbaar komen.’

De staatssecretaris benadrukt het belang van laagdrempelige schuldhulp. ‘Ik hoop dat als mensen betalingsachterstanden krijgen ze onmiddellijk hulp zoeken. Als je maanden of jaren denkt dat je je financiële ellende niet aan de grote klok moet hangen, wordt het drama steeds groter. Eigenlijk zouden mensen gewoon aan de keukentafel hulp moeten krijgen. Vaak spelen er naast financiële sores ook allerlei andere problemen. Het blijkt dat je eerst de financiële problemen moet oplossen voordat je ook andere problemen kunt aanpakken.’

Klijnsma verwijst naar Elisabeth Babcock, die de zogeheten ‘Mobility Mentoring’ ontwikkelde, met intensieve coaching op verschillende levensterreinen. De staatssecretaris woonde een lezing bij van deze Amerikaanse, die in haar aanpak uitgaat van de invloed van langdurige stress op de hersenen. ‘Als je schulden hebt doet dat ook heel veel met je psyche. Dat vraagt soms ook langdurige coaching. Als je steeds moet nadenken of je met je gezin financieel het eind van de week haalt, heeft dat een enorme impact op je hersenen. Dan ben je niet meer in staat om nog over andere dingen na te denken. Ik ben blij dat er wetenschappelijk eindelijk aandacht is voor de invloed van stress bij schulden op de psyche. ‘

Door die beleidsvrijheid kunnen gemeenten ook mensen de toegang tot schuldhulp ontzeggen. U heeft gemeenten hierover al in 2015 op de vingers getikt, maar u kunt ze toch niets opleggen?

‘Het is glashelder. We hebben de Wet op de gemeentelijke schuldhulpverlening geëvalueerd. De inspectie heeft daarbij bekeken of gemeenten ook groepen uitsluiten zoals ondernemers of eigen huisbezitters. Het blijkt dat gemeenten dat niet vaak doen, maar de inspectie heeft ook benadrukt dat het belangrijk is dat mensen ook snel geholpen worden. Ik wil nogmaals beklemtonen dat de schuldhulp voor alle groepen open moet staan. Ook als iemand voor de tweede keer schuldhulp komt vragen, moet dat kunnen.’

De serie laat zien hoe moeilijk het is om weer uit de schulden te komen. U krijgt ook maar moeilijk greep op de schuldenindustrie met al zijn boetes op boetes en extreme incassokosten. Stemt u dat niet somber?

‘Daarbij hoeven we ons toch niet neer te leggen? We kunnen de mensen die de wind in de rug hebben ook vragen om iets bij te dragen. Vanuit solidariteit kun je vragen aan mij om een onsje minder te hebben, zodat anderen een onsje meer hebben.’

Is het dan niet pijnlijk dat juist de Belastingdienst nogal eens teveel terugvordert ondanks de beslagvrije voet? De overheid houdt zich niet aan haar eigen regels, zo lijkt het.

‘De Belastingdienst moet zich ook gewoon aan de wet houden. Als de beslagvrije voet straks goed wordt vastgesteld zullen alle beslagleggende partijen waaronder gerechtsdeurwaar- ders en de Belastingdienst ook op voorhand al niet meer teveel incasseren. Door de invoering van het moratorium wil ik rust brengen. Dan kunnen cliënten en hulpverleners alles op orde brengen en daarna pas beginnen met afbetalen.’

U laat veel over aan gemeenten en lokale instellingen. Heeft u daardoor ook niet een imago gekregen van een staatssecretaris die weinig doet? Klijnsma fronst haar wenkbrauwen. ‘Weinig doe? Ik heb er via wetgeving voor gezorgd dat schuldhulpverleners de middelen krijgen om mensen te kunnen helpen. Ik heb nu al twee keer 100 miljoen euro structureel vrijgemaakt voor algemeen armoedebeleid en meer specifiek de bestrijding van armoede onder kinderen.’

Krijgt u wel genoeg voor elkaar in het kabinet? Zou u niet meer willen?

‘Ik heb de afgelopen vier jaar geregeerd met een liberale coalitiepartner. Reken maar dat ik heb geknokt voor het moratorium, de beslagvrije voet en die twee keer 100 miljoen euro structureel voor armoede- en schuldenbeleid. Als de PvdA 76 zetels had gehad, zouden we natuurlijk nog veel meer hebben kunnen doen, zoals meer hebben ingezet op de schuldhulpverlening, maar we hebben het niet alleen voor het zeggen.’

Er is veel te doen over de experimenten van gemeenten met de Participatiewet, rond de regelluwe bijstand en een basisinkomen. Waarom heeft u het kleine experiment met de regelvrije bijstand in Terneuzen teruggefloten?

‘Ik ben te porren voor experimenten, maar dan wel binnen de Participatiewet. Vrijstelling van alle verplichtingen bij de bijstand, dat betekent bijverdienen bovenop de bijstand, maar dan moet er wel een limiet aanzitten. Je kunt niet zeggen dat iedereen zoveel als hij wil mag bijverdienen, tot in lengte van dagen. Dat valt niet uit te leggen aan mensen die hetzelfde werk doen zonder bijstandsuitkering. Ik ben niet voor een basisinkomen waarbij iedere Nederlander een x-bedrag ontvangt. Als je alle Nederlanders 1000 euro zou schenken moet het wel door de belastingbetaler worden betaald. Hoe kunnen we dat opbrengen?’