30 maart

Met het virus komen de fabels. Het dierlijke slaat over op het menselijke, het menselijke op het dierlijke. Dan heb ik het niet over nepnieuws, maar over de échte fabels, dierenverhalen, zoals we die kennen uit bijvoorbeeld de Fabeltjeskrant. De populairste van de afgelopen dagen is ongetwijfeld die van ‘de krekel en de mier’. Spilzucht versus zuinigheid. 

Volgens de Spaanse krant El Mundo betuttelen landen als Nederland, Duitsland en Oostenrijk de Zuidelijke EU-landen met dit dierensprookje. Achtergrond: de Noordelijke lidstaten van de EU willen het getroffen Zuiden niet zonder meer geld toezeggen uit een met ruim vierhonderd miljard gevulde pot (ESM). In deze beeldvorming is Nederland mier, Italië krekel. De fabel van de zuinige mier en de levenslustige krekel is bijna vierhonderd jaar oud, en geschreven door Jean de la Fontaine:

De krekel sjirpte dag en nacht, zo lang het zomer was,
Terwijl buurvrouw mier druk op en neer kroop door ’t gras
“Ik vrolijk je wat op,” zei hij. “Kom, luister naar mijn lied.”
Zij schudde nijdig met haar kop: “Een mier die luiert niet!”
Toen na een tijd de vrieswind kwam, hield onze krekel op.
Geen larfje of geen sprietje meer: droef schudde hij zijn kop.
Doorkoud en hongerig kroop hij naar ’t warme mierennest.
“Ach, juffrouw mier, geef alsjeblieft wat eten voor de rest
Van deze barre winter. Ik betaal met rente terug,
Nog vóór augustus, ik zweer het, dat doe ‘k niet vlug!”
“Je weet dat ik aan niemand leen,”
Zei buurvrouw mier toen heel gemeen.
“Wat deed je toen de zon nog straalde
En ik mijn voorraad binnenhaalde?”
“Ik zong voor jou,” zei zacht de krekel.
“Daaraan heb ik als mier een hekel!
Toen zong je en nu ben je arm.
Dus dans nu maar, dan krijg je ’t warm!”

Laat ik beginnen met de conclusie: het is een aardig gedicht, maar in deze crisis schetst het een vals beeld: wie spaart, houdt iets over voor mindere tijden. De moraal zou kloppen als het om pensioenen gaat of om de verdeling van subsidies, maar niet in een acute noodsituatie van wereldomvang. Daarmee verliest het gedicht zijn vrolijk moralistische toon, maar krijgt het een hardvochtig en onmenselijke lading.

Bij fact checking bespeur ik een ander mankement. El Mundo stelt dat de Noord-Europeanen achter de opleving van dit oude verhaal zitten. Ik zou zeggen: Gooi de titel van de fabel eens in de zoekmachine samen met term ‘Rutte’, ‘Hoekstra’ of ‘Merkel’, en je zult de connectie niet vinden. Hooguit een verwijzing naar Merkel tijdens de Griekse crisis in 2012, waarin ze zich volgens een Franse cartoon zou gedragen als een mier.

De Portugese premier Antonio Luis Santos da Costa heeft geen fabel nodig om met grote woorden te komen. Die noemt het gedrag van Nederland ‘gevoelloos’, ‘weerzinwekkend’ en ‘absoluut niet acceptabel’. 'Europa Inside' van de NOS vertaalde het in een beeld van Wopke Hoekstra met de kop ‘de gebeten hond.’ Opnieuw een dierenvergelijking, en ik denk: opnieuw dreigt opgeklopte beeldvorming. 

Het is niet de rol van journalisten om te voorspellen, die is voorbehouden aan goede wetenschappers. En toch voorzie ik dat deze hoogoplopende strijd met woorden en beelden met een sisser zal aflopen. Ook Rutte, Hoekstra en Merkel zijn mensen. Of het noodgeld voor Zuid-Europa uit het stabiliteitsfonds komt of uit een andere kraan, het zal er komen.

Als er al een fabel enigszins van toepassing is dezer dagen dan is het volgens mij die van ‘De raaf en de vos’. Ook die is van Jean de la Fontaine. Net als ‘De krekel en de mier’ heeft de Franse schrijver het vertaald uit het oude Grieks van de zesde eeuw voor Christus, het zou afkomstig zijn van de eerste fabeldichter uit de geschiedenis Aisopus. Aan de moraal van ‘de raaf en de vos’ denk ik, als ik naar 'Buitenhof' kijk. Het gaat over de wereldwijde strijd om de schaarse beademingsapparatuur voor corona-patiënten.

Meester raaf zat in een eikenboom.
Hij klemde in zijn bek een heerlijk brokje kaas uit Gouda.
Meester vos, gelokt door deze droom
Van geur, keek op en sprak: "Doctor honoris causa,
U met uw wijs en alziend oog
En met uw glanzend zwarte toog,
Als ook uw stemorgaan zo mooi is als uw veren
dan moet toch ieder dier u als een feniks eren!
" Meester raaf, ontroerd door zoveel eer,
Wipte van tak tot tak en boog zich wat naar voren,
Keek toen trots over zijn snavel neer
Op meester vos en om zijn stem te laten horen
Gaapte hij met zijn bek héél wijd.
Maar ja, de kaas was hij toen kwijt.
Hij hapte er nog naar, keek treurig naar beneden.
De vos pakte zijn prooi en fleemde toen tevreden:
"Denk eraan, mijn waarde heer,
Elke vleier schenkt zijn eer
Aan door 't lot verwende vrinden
Die zichzelf belangrijk vinden.
Deze wijze les, helaas,
Kost u wel dit brokje kaas!
" Beschaamd verborg de raaf zich in de eikentakken
En kraste toen wat laat: "Mij zul je niet meer pakken!"

Vergelijk de kaas met de beademingsapparaten, en je bent snel bij de bestuursvoorzitter van Philips. Die zegt zondag in het bekende discussieprogramma dat China en Italië de hele voorraad beademingsapparaten van zijn bedrijf hebben opgekocht. Nederland meldde zich pas twee weken geleden en toen was de voorraad op. Met vereende krachten komen er nu honderd Philips-apparaten uit de VS naar Nederland. 

Zijn de Chinezen en de Italianen zo slim, of zijn wij zo dom? Nederland was in ieder geval laat. Of hier van moreel laakbaar gedrag van Chinezen en Italianen sprake is, betwijfel ik. De nood was daar een aantal weken geleden veel hoger dan in de rest van wereld. Nederland zal nu in eerste instantie wel denken wat de raaf denkt: Mij zal je niet meer pakken. Maar ook hier maakt de actualiteit de fabeltjesmoraal te wrang. Hoort ook ‘de slimme’ in crisistijd niet te denken aan álle mensen in nood, ook aan de minder slimme? 

Gelukkig zijn het maar duizenden jaren oude verhalen, en daarmee hun diepste wezen onschadelijker dan nepnieuws. Tenzij politici, journalisten en beleidsmakers ze besmetten met giftige lading uit de actualiteit.  Voor mijn negentigjarige vader die snakt naar positieve feiten en gedachten heb ik vandaag deze tegelwijsheid bedacht: Liever een goede fabel dan een slecht nepbericht.

Morgen staat er weer een belangrijke persconferentie van premier Rutte op de agenda. Benieuwd of hij nog met iets opbeurends zal komen. Vandaag telt het RIVM 93 doden.