Waarom leugens zo gek nog niet zijn

Dat je braaf moet zijn wordt de meeste mensen van kinds af aan ingepeperd. In 1779 al leerde Hieronymus van Alphen ons in zijn befaamde kinderversje dat gehoorzamen niet alleen principieel juist is, maar meestal ook loont (tenzij je niet van pruimen houdt). Ook Disney doet in 1940 een duit in het zakje met een hypermoralistische versie van Pinokkio , die een glasheldere boodschap bevat: liegen = slecht. 

Hoe anders is dan de hedendaagse theatervoorstelling Pinokkio van regisseur Joeri Vos. Daar is Pinokkio een recalcitrante leugenaar en een zelfzuchtige hedonist die geweld niet schuwt. Volgens acteur Phi Nguyen, die Pinokkio speelt, zit deze moderne interpretatie veel dichter op het originele verhaal van Carlo Collodi uit 1881 (waarin Pinokkio zelfs nog werd opgehangen). 'Het stuk is een ode aan de leugen.'

Pinokkio, ontwikkeld door kunstcollectief de Veenfabriek, gaat over de zoektocht naar vrijheid in een wereld waarin niets vaststaat, vertelt Nguyen. Pinokkio groeit op terwijl hij de mensen om hem heen eigenlijk niet kan vertrouwen. Vader Gepetto is een alcoholist. De fee, in het originele verhaal een beschermengel, zit aan de drugs. Japie Krekel is een vervelende medewerkster van de Kinderbescherming.

'Pinokkio moet zijn eigen weg maar zien te vinden,' zegt Nguyen. 'Aan de waarheid heeft hij niet zoveel in die omgeving, als hij zijn dromen wil waarmaken. We zeggen het niet expliciet, maar Pinokkio is een houten pop aan de onderkant van de samenleving.'

Hoe hou je in zo'n wereld jezelf overeind? Nguyen: 'In de voorstelling zit een zin, vrij naar rapper 2Pac Shakur, die luidt: "De waarheid is vals. Dromen zijn echt." Bedenken wat er allemaal kan en mogelijk is, dat doet ertoe. Zeker als je soms naar de echte wereld kijkt en ziet wat er allemaal misgaat. Als je ziet hoeveel ellende er is, hoe absurd de wereld eigenlijk is. Dan denk je: dit is niet echt.'

Als voorbeeld noemt Nguyen: 'Er wordt nu steeds herhaald hoeveel er wel niet op het gebied van duurzaamheid moet gebeuren. Alles moet duurzaam zijn. Maar dan kijk je naar de wereld en zie je dat er helemaal niets van terecht komt. Dan kun je maar beter vasthouden aan wat er mogelijk is.'

Pinokkio  begon als openluchttheater op cultuurfestival Oerol op Terschelling. 'Het was soms meer circus dan theater,' vat Nguyen de uitvoeringen in het Terschellingse zand samen. De eclectische mix van dans, theater en muziek werd een hit op het eiland, waarna het stuk geselecteerd werd voor het Nederlands Theater Festival.

En dus zal de speelgoedpop in september opnieuw tot leven worden gebracht, in het Internationaal Theater in Amsterdam ditmaal. Nguyen: 'Dat wordt wel een hele andere setting, ja. In het theater is de uitstraling meteen een stuk elitairder. Ik ben benieuwd wat dat met het stuk gaat doen.'

Een belangrijk ingrediënt van het volksfeest is de muziek. Muzikant Paul Koek liet zich inspireren door de Tarantella: één van de bekendste Italiaanse dansen, vernoemd naar de tarantulaspin. De beet van deze spin werd als excuus gebruikt om wild te kunnen dansen, voornamelijk door vrouwen, die dat eigenlijk niet mochten. Een leugen die maar al te graag in stand werd gehouden. 'Soms is het beter te zeggen dat je gebeten bent, zodat je vrijuit kan dansen en plezier maken', legt Nguyen nog eens uit.

In Pinokkio  mag de acteur - bekend van het aburdistische VPRO-programma Van hier tot Tokio (Villa Achterwerk)  - dan een hedonistische rebel spelen, zijn eigen jeugd was een stuk minder spannend. 'Zelf heb ik nooit veel problemen met autoriteit gehad,' zegt Nguyen. 'Ik haalde altijd wel goede cijfers en zo, gewoon omdat dat wel handig was. Ik was geen lastige jongen.'

'Maar ik liet me ook niet per se door anderen vertellen wat te doen. Stevig in mijn schoenen stond ik wel, en ik voelde me vrij om te doen wat ik wilde. Ik sprong nooit in de sloot als anderen dat zeiden. Tenzij dat een goed idee was.'

Heeft Nguyen dan überhaupt niets op met de nihilistische regelbrekende anti-held die hij speelt? 'Ik heb zelf nooit filosofie gestudeerd, maar de manier waarop ik nihilisme interpreteer, is dat het leven geen zin heeft. Daar ben ik het honderd procent mee eens. Er is geen grote universele waarheid.' 

'Maar,' vervolgt hij, 'dat is maar goed ook. Vaak geeft dat alleen maar problemen: mensen die hun wereldbeeld aan elkaar willen opleggen.'

Toch denkt Nguyen dat je niet heel apathisch hoeft te worden van het idee dat het leven geen zin heeft. 'Er bestaan zoveel mooie dingen. Dat je bij je familie kan zijn bijvoorbeeld, dat is gewoon zo tof. Er zijn zoveel mooie dingen.

'Voor mij zelf zit de zin van het leven in kunst, ook al is kunst op zichzelf nutteloos,' besluit Nguyen. 'Kunst kan je een goede tijd geven, of zelfs je geest scherpen, maar het is altijd tijdelijk. Als je naar onze voorstelling komt bijvoorbeeld, dan heb je het even naar je zin, of niet, maar zodra het podium weer leeg is, dan is het ook weer voorbij.'

Pinokkio speelt 7 en 8 september in het Internationaal Theater Amsterdam.