Een drukke provinciale weg splijt al decennia lang het kleine Broek in Waterland in tweeën. Nu zien burgers uit het dorp hun kans om die historische fout uit te wissen.
Langzaam maar gestaag rolt mevrouw Ploeger haar geruite trolley over de oude kasseien. Zojuist heeft ze boodschappen gedaan. Nu is ze op weg naar huis. Tegen één ding ziet mevrouw Ploeger enorm op: elke keer dat hellende tunneltje onderdoor.
Mevrouw Ploeger woont namelijk in Broek in Waterland, een klein Noord-Hollands dorpje onder de rook van Amsterdam. In de jaren veertig van de vorige eeuw werd daar een weg aangelegd, dwars door het historische centrum. Dat kon nog in die tijd.
De N247 die Broek in Waterland doorkruist.
Maar inmiddels is de provinciale weg (N247) uitgegroeid tot één van de drukste wegen van de provincie. Op een doordeweekse dag gaan er zo'n 22.000 auto's door het dorp, waaronder 1300 vrachtwagens. Nogal veel, voor een dorp van nog geen kilometer breed en 2.400 inwoners.
Een dorpje zo klein dat de mensen elkaar van gezicht kennen. Waar iedereen uitkijkt naar het jaarlijkse appelpluk-festijn en de Broekerappelsap die daarvan geperst wordt.
Om de veiligheid te waarborgen is er daarom één voetgangerstunneltje onder de N247 doorgegraven. Zo kunnen Broekenaren toch veilig hun kinderen naar de enige school brengen, vrienden bezoeken of dus hun boodschappen doen in de enige supermarkt.
En daar ziet mevrouw Ploeger nu juist zo tegenop. Ze is al op leeftijd en het steile tunneltje vormt een steeds grotere opgave voor haar, zo verzucht ze. De vraag is hoelang ze het nog volhoudt op deze manier.
De N247 in Broek in Waterland buiten spitstijd.
Er zijn meer problemen rondom de weg. Al in 2014 wil de provincie de situatie rondom de N247 in Broek in Waterland verbeteren. Niet alleen voor mevrouw Ploegers, maar ook vanwege de dagelijkse files, de regelmatige ongelukken en de geluidsoverlast. Alleen: de provincie wil alleen maar een verbreding van de weg, zodat het verkeer beter kan doorstromen.
Dat lijkt de dorpsraad van Broek en Waterland niet de beste oplossing, vertelt raadslid Debbie Been. De weg die het dorp in twee helften splijt, is haar al jaren een doorn in het oog. 'Als je met de auto naar de andere kant van het dorp moet, dan moet je eerst de N247 op en is het maar de vraag of en wanneer je er tussen wordt gelaten. Vaak doen ze dat niet. En dan moet je terug het dorp in.
'En als je vanuit de andere kant richting Monnickendam wil, dan moet je er zelfs aan twee kanten tussen worden gelaten. Als een soort kamikazepiloot probeer je dan linksaf te slaan.'
Been, in het dagelijks leven psycholoog met een eigen praktijk, kent ook het probleem dat veel ouderen hebben. 'Mensen met een rollator kunnen niet meer naar de andere kant. Die kunnen alleen meerijden met iemand. Best wel belachelijk.'
Omdat de bedachte oplossing van de provincie Been niet bevalt, stapt ze de Dorpsraad van Broek in Waterland in. Een oud idee waar men al jaren over fluistert, wordt via 2.300 handtekeningen uit het dorp nieuw leven ingeblazen.
Met de petitie in de hand vraagt de dorpsraad aan de provincie of de N247 via een tunnel onder het dorp door gelegd kan worden. Om zo Broek in Waterland weer te herenigen, eventueel met een nieuw centraal dorpsplein en wat horeca.
De provincie geeft toestemming om het plan uit te werken, maar dat moet het dorp dan wel zelf betalen. 'Ze dachten misschien dat het niet ging lukken' zegt Been, 'maar ik had toevallig ervaring met crowdfunding. Dus ik dacht: appeltje, eitje, dat gaan we regelen.'
Die gedachte blijkt geen hoogmoed. Binnen zestien dagen haalt de dorpsraad 22.000 euro op, meer dan het doelbedrag. 'Het leefde enorm,' herinnert Been zich. 'Vanaf dat moment werden we een serieuze gesprekspartner van de provincie.'
De N247 in Broek in Waterland buiten de spits.
Wat volgt is een periode van schetsen maken, rapporten schrijven, onderzoeken, berekenen, doorrekenen en overleggen. Heel veel overleggen.
Het avontuur begint met een tekensessie waar de experts zich op een presenteerblaadje bij de dorpsraad aandienen. Been: 'Mensen uit het dorp kenden hier weer een bouwkundige, daar weer een technicus of zelfs een bouwbedrijf. Die vonden het plan zo leuk dat ze er allemaal in hun vrije tijd aan hebben meegewerkt.'
Uit de tekensessie rollen zeven varianten voor een onderdoorgang, de officiële naam voor een tunnel langer dan 250 meter. Die varianten worden met het crowdfundingsgeld officieel doorgerekend door een (ander) bouwbedrijf.
Heuveltjes, bochten, dijken, ondergrond, hoe diep, hoeveel het kost; alles wordt gemeten en berekend. 'Ja jongen, dat was echt een mooie tijd,' blikt Been tevreden terug. 'Ik heb zoveel geleerd.'
Om iedereen mee te krijgen, wordt bovendien eindeloos vergaderd. Andere gemeenten, ondernemersverenigingen: de dorpsraad betrekt iedereen die je maar zou kunnen betrekken. Been: 'Het moest niet alleen een Broeks feestje worden. Iedereen moest aan boord.'
Terwijl de wegvarianten al af zijn, moet het politieke spel eigenlijk nog beginnen. Want voordat een schop in de grond mag, moet een meerderheid gevonden zien te worden in de provinciepolitiek, die nog steeds neigt naar de bovengrondse weg. Het is dan inmiddels 2018.
En dus wordt er nóg een berekening gedaan: de maatschappelijke kosten-batenanalyse. Een berekening op economisch vlak, dus wat elke variant, inmiddels teruggebracht to vier, de samenleving kost en oplevert. 'Dat was vooral om een politieke discussie te kunnen vermijden,' zegt Been daarover. 'Zodat geen enkele politicus kan zeggen dat het allemaal veel te duur is.'
De - komt-ie nog één keer - maatschappelijke kosten-batenanalyse pakt goed uit voor de dorpsraad een en de andere voorstanders van een ondergrondse provincieweg. De bovengrondse weg blijkt in 2030 opnieuw problemen op te leveren met de doorstroming van het verkeer.
De N257 in Broek in Waterland buiten de spits.
En zo raakt de overheid langzaam overtuigt van het Broekse plan. Al gaat dat niet vanzelf. Been haalt diep adem en somt de stappen op:
'Eerst werkten de ambtenaren die varianten met ons uit. Toen ging het plan naar de Gedeputeerde Staten (het kabinet, maar dan op provincieniveau, red.). En zij stuurden het weer naar de Provinciale Staten (de Tweede Kamer op provincieniveau, red.).
'In die Provinciale Staten werd een N247-commissie gevormd, en daar hadden wij veel contact mee. Die politici gingen, mede ingegeven door hun eigen partijpolitiek, iets van dat plan vinden.
'Nu moet er nog gestemd worden. Maar alle partijen hebben al gezegd: die bovengrondse weg, dat wordt hem niet.'
Kogel door de kerk, zou je zeggen. De partijen zijn het eens, lets bouw a ondergrondse doorgang!
Niets is minder waar. Er is immers nog geen geld vrijgemaakt. Bovendien moeten andere partijen meebetalen, zo vindt de toenmalig gedeputeerde. Ze stelt het besluit uit tot ná de verkiezingen.
'"Als ik vóór de verkiezingen toezeg,"' zo citeert Been de oud-gedeputeerde, "dan heeft de Vervoersregio Amsterdam straks een veel betere onderhandelingspositie." Het was een politiek-strategische overweging om het N247-besluit over de verkiezingen heen te tillen.'
En dus is het wachten totdat de provincie Noord-Holland een nieuw bestuur heeft gevormd. En moet er straks wéér gelobbyd worden bij de nieuwe politici. Vervolgens moet er nog besloten worden wélke ondergrondse variant het wordt: tweebaans of vierbaans. Want daar zijn de politieke partijen het nog niet over eens.
Dáárna moet het plan nog aangebesteed worden. En er moet een planning komen. Debbie Been is na jaren samenwerken met de overheid het wachten wel gewend. 'Ik hou er rekening mee dat het nog jaren kan duren.'
Een vrachtwagen raast door Broek in Waterland.
Niet bepaald een project voor ongeduldige mensen, zo'n lange tunnel. Been's geheim? 'Je moet wel van doorzetten houden. Niet alleen maar je kont tegen de krib, maar samenwerken. Zoeken naar oplossingen. Actie voeren kan altijd nog.
'Omgekeerd moet de overheid dezelfde instelling hebben. Als ambtenaren niet willen samenwerken, dan komt het ook niet van de grond.'
Been zou ontzettend trots zijn als straks mede door haar toedoen het dorp weer is verenigd. Als de gemeenschap weer in alle rust van elkaar kan genieten en het provincieverkeer de komende honderd jaar ongehinderd door kan rijden.
'Dat we zo lang zo dicht met de provincie hebben samengewerkt, dat is echt uniek,' zegt Been. 'Zelfs in Europees opzicht komt dat niet vaak voor. Ik heb er een hoop in moeten investeren. Soms wel vijftien uur per week. Dan zat ik zonder inkomen.
'Maar het is het waard. Ik ben nu al trots dat ik onderdeel mag uitmaken van zo'n bijzonder proces. Maar uiteindelijk gaat het erom dat-ie er ligt.'
Zo aanhoudend als Been is, zo laconiek zijn de Broekenaren die langs de N247 wandelen. 'Een dorpsplein? Zou mooi zijn, maar ik moet het nog zien,' vindt een vrouwelijke dertiger die net boodschappen doet. 'We zien het wel', zeggen drie vrouwen in tenniskleding enigszins sceptisch.
Zelfs mevrouw Ploeger, die telkens zo opziet tegen dat tergende tunneltje, denkt niet zo'n lange adem te hebben als actieve burger Been. 'Ze zijn er al zo lang mee bezig,' verzucht ze terwijl ze richting de lawaaierige N247 sjokt. 'Het zal mijn tijd wel duren.'