Grote denkers uit binnen– en buitenland werpen op het Brainwash Festival een ander licht op de belangrijkste vragen van onze tijd. Directeur Ted Tettero blikt vooruit.
Waar vorig jaar Susanna Halonen nog een hit was met haar pleidooi over het vinden van je passie, verwacht directeur Ted Tettero dit jaar vooral veel van een spreker als James Williams, die ons oproept in verzet te komen tegen bedrijven als Facebook, Google en Twitter. Aan de vooravond van het festival deelt Tettero zijn ambities en blikt hij vooruit op een vol programma.
Waar ben je met name trots op dit jaar?
'Op de zaterdag voordat het festival begint, gaan de Canadese auteur, activist en onderzoeksjournalist Naomi Klein, voormalig minister van Financiën van Griekenland Yanis Varoufakis en de Kroatische filosoof, schrijver, anti-kapitalist en politiek activist Srećko Horvat met elkaar in gesprek over hoe we de wereld kunnen redden. Alle drie zijn ze enorm interessante denkers en het is vanwege hun volle agenda’s uniek om ze samen op een podium te zien. Deze ontmoeting is er niet eerder geweest en zal niet zo snel nog een keer komen.
Ik ben er heel trots op dat we dat geregeld hebben. Klein, Varoufakis en Horvat liggen qua opvattingen op dezelfde lijn, als het gaat om bijvoorbeeld de toekomst van de democratie en oplossingen voor het klimaatprobleem. Dus we beschouwen de bijeenkomst meer als een denktank dan als een discussie. De insteek is hoe deze mensen ons denken tot een hoger niveau kunnen brengen en ons nieuwe antwoorden kunnen aanreiken.'
Het festival is groter dan ooit. Naast de ontmoeting tussen Klein, Varoufakis en Horvat zijn er nog twee randprogramma’s. Wat is je ambitie met Brainwash?
'We organiseren inderdaad een week voor de festivaldag nog een groot programma in de Nationale Opera waar natuurkundige Martijn van Calmthout een gesprek leidt met bioloog Richard Dawkins en natuurkundige Lawrence Krauss. En het derde losse onderdeel binnen het festival is de theatervoorstelling Revolutionary Road over het verlangen van de mens naar een beter leven. De ambitie is om uiteindelijk een vol weekprogramma neer te zetten, zoals je ook bij het IDFA en Holland Festival ziet. Mensen willen ook niet nog meer keuzes op een dag. Bezoekers krijgen nu soms al stress als ze het blokkenschema zien. Wij willen niet bijdragen aan die keuzestress, we lossen het liever op.'
Stress is een thema van deze tijd. verklaart dat mede het succes van Brainwash?
'Ik merk dat mensen wel steeds bewuster zijn van hoe ze in het leven staan. We ervaren met elkaar meer stress en we willen daar verandering in brengen. Maar er zijn meer zaken waar onvrede over heerst, met name maatschappelijke onderwerpen. Denk aan ontwikkelingen als de Brexit in Groot-Brittannië en de verkiezing van Trump als president van Amerika. Of het besef dat de smartphone niet alleen handig is, maar ook je aandacht opslokt. Er heerst een urgentie die de zoektocht naar ieders passie meer naar de achtergrond doet verdwijnen.
Mensen beseffen meer en meer dat de koers die ze varen constant bijgesteld moet worden en dat een festival als Brainwash daaraan bijdraagt. Hoe kunnen we weerstand bieden aan populisme? Zijn er alternatieven voor kapitalisme? Moeten we alsmaar gelukkig zijn? Psychiater Dirk de Wachter, een van de sprekers op het festival, zegt over die laatste vraag bijvoorbeeld dat de zoektocht naar geluk ons juist ongelukkig maakt. Ook het thema van het Filosofisch Kwintet sluit aan bij een gevoel van onvrede: hoe kunnen we weerstand bieden tegen bedrijven als Facebook en Google. Het zijn dienstverleners, maar er zit ook een last aan verbonden. De macht die deze bedrijven hebben, de data die ze verzamelen, de privacy die ze schenden, moeten en kunnen we daar iets tegen doen?
Mensen vertrouwen hun algoritme meer dan hun ouders als het gaat om partnerselectie, blijkt uit onderzoek. Ik zou zelf eerder ook het algoritme vertrouwen dan mijn ouders. Met alle zoektermen en foto’s die ik online invoer en aanklik, denk ik dat het algoritme mijn partnertype daar goed uit kan halen. Alleen de informatie die ik geef om mijn partner te vinden wordt commercieel ingezet en dat is de keerzijde. Ze denken te weten wat goed voor je is en proberen zo invloed op je leven te krijgen, dat is beangstigend.'
Waar kijk je zelf het meest naar uit?
'De Britse filosoof en internet ethicus James Williams, omdat hij verder ingaat op het thema van privacy en dataverzameling. Hij pleit voor verzet tegen de aandachtseconomie. Hij heeft tien jaar bij Google gewerkt en is nu onderzoeker aan Oxford en geeft aan dat wij als individu moeilijk de strijd kunnen aangaan met de grote sociale media bedrijven. Per bedrijf werken er mensen die hoog staan aangeschreven als socioloog of technoloog en die constant onderzoeken hoe ze zo efficiënt mogelijk van ons als bezoeker gebruik kunnen maken. Ze weten ons verslaafd te maken aan hun apps en diensten.
Het idee dat je je vrijheid verliest, dat die in handen ligt van partijen die goed je aandacht weten te trekken. Dat je aan het eind van een dag denkt: ik heb veel te veel op mijn telefoon gekeken. Was het een waardevolle dag? Nee, want ik ga liever wandelen of een boek lezen of met echte aandacht tijd met mijn vrienden doorbrengen in plaats van deels afgeleid te zijn door de telefoon. Williams zegt dat we ons moeten groeperen om in verzet te komen. Met jezelf afspreken dat je na zes uur ’s avonds niet meer op je telefoon kijkt, biedt niet de oplossing. Er moet vanuit de overheden richtlijnen worden opgesteld voor deze bedrijven.
Er is op het festival overigens ook nog steeds aandacht voor persoonlijker onderwerpen, zoals de kunst van het nietsdoen, ons ego als grootste vijand van ons geluk, maar we merken dit jaar dat er meer aandacht is voor maatschappelijke onderwerpen.'
Heb je zelf nog tijd om iets te zien?
'Op de dag zelf ben ik vaak onrustig. Er zijn veel mensen die ik even wil zien, er is altijd wel iets dat mijn aandacht vraagt dus het lukt eigenlijk niet om een heel programma te volgen. Maar ik ga zeker proberen bij James Williams te zijn, bij dichter en filosoof Lieke Marsman en bij Kate Raworth. Van econome Raworth verschijnt in het nieuwe jaar de vertaling van haar boek Doughnut Economics en het gonst al rond dat haar theorieën over de economie voor grote verandering zorgen voor hoe we omgaan met groeiende ongelijkheid en de klimaatproblematiek. En op brainwash.nl kan ik veel teruglezen en terugkijken van wat ik op de dag zelf niet mee heb gekregen.'
