Kinderen moeten het voordeel van de twijfel krijgen

Een enorme variëteit aan deelnemers schakelt woensdagavond om zeven uur in op Zoom, voor de Klassen Meetup. Aanwezig zijn docenten, schoolleiders, schoolbestuurders, opleiders, zorgondersteuners als schoolpsychologen, zorgcoaches, leerplichtambtenaren en mensen die op een of andere manier betrokken zijn binnen het onderwijs. Alle aanwezigen hebben in ieder geval één gemene deler: het bestrijden van ongelijkheid.

Bijna allemaal hebben de deelnemers kansenongelijkheid in hun omgeving gezien, weinig geven aan het zelf ervaren te hebben. Door de serie Klassen zijn bij velen de ogen geopend en ze zeggen dat zij zich bewust geworden zijn van blinde vlekken en (on)bewuste vooroordelen. Daarom willen ze maar wat graag doorpraten in deze Meetup.

Nadat Ester Gould het woord heeft genomen, begeleidt Hoessein Alkisaei het gesprek. Vandaag doen zo'n driehonderd mensen mee, dus een strakke regie is nodig, wil niet iedereen door elkaar praten. Door een virtuele hand op te steken, geeft Alkisaei mensen het woord. 

In het gesprek komt al snel aan bod dat bij veel kinderen een heftige thuissituatie realiteit is en dat ze op school dan ook nog moeten opboksen tegen hun kansrijke klasgenoten. Als klap op de vuurpijl wordt die vervelende thuissituatie soms ook nog gebruikt als excuus voor tegenvallende onderwijsresultaten. “Het is belangrijk dat leraren voor je strijden,” zegt een deelnemer. “Een onderwijskracht moet meer doen dan noodzakelijk. Anders wordt een leerling dubbel gestraft: én een slechte thuissituatie én lage verwachtingen.”

Regisseur Gould voegt hier aan toe dat we van nature de neiging hebben het kind de schuld te geven. “Het is het kind dat niet wil leren, het kind gedraagt zich niet, het kind heeft een slechte thuissituatie. En als het niet aan het kind ligt, dan ligt het aan de ouders. Wanneer kijken leraren naar hun eigen rol?”

Juf Jolanda zegt in Klassen: “Er is geen kind dat niet wil leren.” De crux is dat de motivatie blijvend aangewakkerd moet worden. Dat doe je door alle kinderen serieus te nemen en voor vol aan te zien. Kijk en luister naar wat ze nodig hebben. “In Nederland minachten we kinderen te vaak,” zegt een deelnemer. “En zo verliezen ze hun natuurlijke leergierigheid, want er wordt niet naar ze geluisterd of ze worden niet serieus genomen.” 

Na het plenaire gedeelte gaan de deelnemers in digitale break-out rooms met kleinere groepen in gesprek. Elke tafel heeft een eigen thema. Tafelleiders van break-out rooms noteren opvallende punten uit het gesprek op virtuele post-it's. Die post-it's vinden hun weg naar een overzicht, om alles wat besproken is en bevindingen inzichtelijk te maken. Zelf nemen de tafelleiders geen positie in tijdens het gesprek. Ze zorgen er alleen voor dat de gesprekken in de aparte sessies in goede banen worden geleid en prettig verlopen.

Wij duiken in de break-out room met als hoofdonderwerp: het wel of niet laten meewegen van de thuissituatie van leerlingen in het geven van een schooladvies. Een slechte thuissituatie kan immers een reden zijn om van kinderen minder te verwachten. Lage verwachtingen zorgen voor slechtere prestaties, een self-fulfilling prophecy.

Een van de docenten in de groep, naar eigen zeggen een witte cis-man, ziet veel kansenongelijkheid bij hem op school. “Ik zie vooral dat leerlingen van kleur echt anders behandeld worden dan hun witte medeleerlingen. Zij krijgen slechtere adviezen, of worden niet serieus genomen bij het aankaarten van hun ervaring met discriminatie. Met als gevolg dat sommigen psychische klachten ontwikkelen en dus ook nog daarmee moeten omgaan. Het schrijnende ervan is dat de leerlingen die dit ervaren, dit zelf moeten aankaarten.”

In de break-out room kijken we naar een video met Marjolein Moorman. Moorman is wethouder Onderwijs en Armoede in Amsterdam en legt uit waarom kinderen juist het voordeel van de twijfel moeten krijgen. Samen met haar beleidsambtenaren gaat ze hierover in gesprek aan de zogeheten kansentafel.

In de kleine bijeenkomst ontstaat een gesprek over het wel of niet laten meewegen van thuissituaties, het vergroten van de betrokkenheid van leraren en het later geven van een schooladvies. Ook wordt de wens besproken waarbij niet het slechtste vak bepalend is voor het schooladvies, maar juist het beste vak van een kind.

Uitgaan van de potentie van een kind, ofwel het kansrijk adviseren, is spannend, zegt een aantal leraren in de groep. “Want je wil niet aangesproken worden op je inschatting, als blijkt dat een kind niet aan je verwachtingen voldoet.” De leraren vrezen dat middelbare scholen de betreffende leraar zullen wantrouwen als kinderen de hoge adviezen niet kunnen waarmaken. 

Waarop een andere leraar zegt: “Maar dat is nog altijd beter dan de onderschatting van een kind, of het niet serieus nemen van een kind. Deze onderstimulatie ontstaat soms vanaf de geboorte, en uit zich in ontwikkelingsachterstanden wanneer het kind op school komt. En als het gedrag van de leerling als vervelend wordt beschouwd, zijn we al snel geneigd een kind te laten vallen.”

Een schooldirecteur in de break-out room pleit voor het geven van onafhankelijke adviezen na de Cito-toets. Waar de thuissituatie van een kind dus wordt losgelaten, omdat dit ook in het nadeel kan werken van een kind, als een leraar dat laat meewegen. “Zeker bij slechte thuissituaties wordt het kind vaak ondergeadviseerd.”

Een leraar reageert: “Maar laten we ervoor waken dat de Cito-uitslag niet allesbepalend is. Zie het eerder als een hulpmiddel om het kind te stimuleren. Thuissituaties van kinderen spelen wel degelijk mee, ook al sluit je je ogen ervoor. Kinderen van hoogopgeleide ouders krijgen thuis vaak ondersteuning met goede bijles. Kinderen van laagopgeleide ouders hebben deze privileges niet en moeten zichzelf motiveren.”

Na de gesprekken in verschillende bijeenkomsten komen alle deelnemers nog één keer samen en worden alle virtuele post-it’s uit de diverse groepen gebundeld. Daarnaast geven deelnemers aan waar ze morgen meteen mee gaan beginnen om kansengelijkheid in hun eigen omgeving te bevorderen.

Eén Utrechtse deelnemer deed nog een klemmend verzoek tot besluit: “Kansenongelijkheid moet nú worden aangepakt, want door corona is toch alles al afwijkend, dit is dus het juiste moment om in actie te komen.”

In totaal zijn er twaalf van dit soort Meetups in het hele land. Alle oplossingen die worden aangedragen worden uiteindelijk besproken in de grote slotbijeenkomst in Den Haag op 26 mei 2021, om zo tot een concreet actieplan te komen waarna deze wordt aangeboden aan landelijke beleidsmakers.

Heb jij ideeën voor hoe we gelijke kansen voor elk kind kunnen creëren, of ben je op zoek naar oplossingen? Meld je aan voor de Meetup in jouw regio. Wil je zelf een Meetup organiseren naar aanleiding van Klassen? Graag! Mail ons.