Over aflevering 3 van Het Filosofisch Kwintet
Overstromingen, smoglandschappen, uitputting van grondstoffen: een wereldwijde milieuramp van ongekende omvang is hoogstwaarschijnlijk. Kunnen we ons doen en denken nog veranderen? In de wereldgemeenschap, in Nederland en in onze eigen straat? Aan tafel onder meer: Maarten Hajer.
We spreken Maarten Hajer op zijn kantoor van de Urban Futures Studio aan de Universiteit Utrecht. Een groene omgeving, met een futuristisch karakter. Hajer wordt meteen enthousiast van het idee om vanuit de toekomst naar het nu te kijken. Als curator van de tentoonstelling Places of hope probeert hij te verbeelden hoe we samen de toekomst vorm kunnen geven.
Recent gaf Hajer een lezing over de toekomst in de Stadsschouwburg Amsterdam. Hij stond op het podium in driedelig pak en kaplaarzen. 'Ik sprak de zaal toe vanuit de toekomst. In mijn toekomstscenario stond het Leidseplein alweer tijdelijk onder water, net als nu geregeld op San Marco in Venetië. Vandaar de laarzen.' Dat is Hajers grote project: 'Hoe kunnen we andere toekomsten voorstelbaar maken? Pas dan kunnen we een echte omslag maken.'
Eén van de gasten aan tafel van Het Filosofisch Kwintet is Maarten Hajer, planoloog en politicoloog. Als hoogleraar Urban Futures is hij verbonden aan de Universiteit van Utrecht. Tot 2015 was hij directeur van het Planbureau voor de Leefomgeving.
Hoe zullen we terugkijken naar het nu vanuit 2050?
'Over twee generaties wordt naar nu teruggekeken als een absurde periode. Generaties die hebben lopen potverteren op een ongekende manier. Ik heb wel eens gezegd dat de twintigste eeuw de clumsy century is. De twintigste eeuw is natuurlijk een grote zegetocht geweest van industrialisering en modernisering, maar dat is wel allemaal ten koste van het klimaat gegaan. Of beter nog, ten koste van de natuur in bredere zin. Die hebben we consequent buiten de vergelijking gedacht. Over twee generaties zal dat tot verwondering leiden.'
Kunnen we er nog wat aan doen?
'Ik denk niet dat we te laat zijn. Die twee graden gaan we waarschijnlijk niet halen, maar ik denk wel dat de generaties na ons beter kunnen leven dan wij nu. Maatschappijen worden niet overtuigd door feiten, maar verleid door positieve perspectieven. We kunnen niet verwachten dat we minder fossiel gaan gebruiken als de behaaglijkheid van thuis is georganiseerd rondom een groot gasfornuis. We hebben nieuwe streefbeelden nodig, die helpen positieve belevingswerelden te creëren.'
Hoe creƫren we zo'n positieve belevingswereld?
'Door het systeem te veranderen van: "Stop, het mag niet meer," naar een systeem waar het gaat over waardeverandering. Waarom willen we eigenlijk zo ver en zo vaak vliegen? Waarom willen mensen een gazon hebben in een woestijnstaat als Dubai? Ik denk dat we echt het plausibele alternatief voorstelbaar moeten maken. De volgende stap. Een ander idee van het goede leven dat minder op spullen en minder op consumptie is gericht.'
Is het vinden van een alternatief de taak van de politiek?
'Uiteindelijk is het natuurlijk belangrijk dat de politiek handelt. Mijn politicologische vraag is hoe je de poltiek in de positie brengt dát ze gaat handelen. De politiek is naar mijn overtuiging niet leidend, maar volgend.'
De burgers moeten het dus doen?
'We begrijpen nog maar ten dele hoe normen en waarden veranderen. Maar het gebeurt wel. Denk aan hoe dat ging met slavernij en vrouwenemancipatie. Het was best handig om slaven te hebben, maar op een gegeven moment echt volstrekt niet meer acceptabel. Dat is een waardeverandering. Ik denk niet dat we het kunnen redden door een hoge CO2-prijs te vragen, of met technologische innovaties. Ik denk dat we uiteindelijk van het individualistisch denken af moeten. Je moet de meerwaarde zien van het collectieve, ook in relatie tot het milieu.'
Het Filosofisch Kwintet met Maarten Hajer, Johan van de Gronden, Elize de Mul, Philipp Blom en Clairy Polak wordt uitgezonden op 15 juli om 12.10 op NPO 1.