Voorbij het ik en jij, naar een wij

Toen ik een jaar of 12 was had ik ook wel eens gesprekken over die ene grote vraag: wat ga je worden als je later groot bent? Dan zei de een brandweerman en ander politieagent, en de derde zei dokter, en een vierde voor wie Nederland niet echt zijn ding was, zei: cowboy, of indiaan.

Ik wilde beroepsrevolutionair worden toen ik 12 was. Een onwaarschijnlijke ambitie voor een kleine jongen uit Nederland. In die tijd waren mijn grote voorbeelden Che Guevara en Fidel Castro. Kerels die met een revolver in de hand revolutionair waren, die samenlevingen op hun kop zetten en daar in mijn ogen toen iets beters van maakten.

Een jaar of zeven later zat ik op de school voor journalistiek en daar liet een docente een video zien over de burgerrechtenbeweging in de Verenigde Staten, in dezelfde tijd dat Che Guevara en Fidel Castro hun strijd in Latijns-Amerika hadden uitgevochten. En ik zag nu mensen die ook voor een radicale, goede zaak vochten, maar dat zonder wapens deden. Ik werd daar waanzinnig door gegrepen.

Ik werd gegrepen door Martin Luther King, de leider van die beweging, door zijn charisma dat van de speeches spatte. Door zijn radicaliteit, die droom van gelijkheid tussen man en vrouw, blank en zwart, arm en rijk in samenlevingen die verregaand ongelijk waren, zoals ook de VS van die tijd.

En ik werd gegrepen door de radicaliteit van zijn middelen. Geweldloze acties, zoals Gandhi dat al had gedaan. Dat noem ik radicaal, omdat het eigenlijk veel meer voor de hand zou liggen om zelf ook gewelddadig te worden als je met zoveel onrecht en geweld wordt geconfronteerd. Er is dan een grote beheersing en een verregaande toewijding aan je strijd nodig om geweldloos te blijven. Niet passief, maar geweldloos.

Ik denk ook dat dat precies het goede middel was, als je de verbondenheid tussen mensen wilt bereiken, de gelijkheid, de verzoening. Dan is het beter om niet voor middelen te kiezen waarmee je alleen maar verder van de ander raakt afgedreven, ze dood maakt, of zelf op gewelddadige wijze de dood vindt.

Wat me ook greep, was het idee dat ik als blanke jongen in Nederland, die jongen met die onwaarschijnlijke ambitie, welkom was om aan die strijd met zwarte mannen en vrouwen mee te doen. Er was het idee van een wij, voorbij het ik of jij. Een wij waarbij ik ook welkom was.

Een jaar daarna ging ik me meer verdiepen in die strijd, en ik ontdekte hoe de beweging van Martin Luther King was begonnen met een zwarte vrouw, Rosa Parks, die op een avond in de bus weigerde om op te staan. Ze stond op; ze kwam in opstand door te blijven zitten. In die tijd was het in het hele Zuiden van de VS de gewoonte dat je als zwarte achterin de bus zat, en dat je opstond voor een blanke als het druk was. Rassenscheiding, of apartheid, zoals we dat in dat lelijke Nederlandse woord hebben gevat. Parks weigerde, en daarmee begon de busboycot van Montgomery, die door King geleid werd en die na een jaar tot de opheffing van de rassenscheiding daar leidde.

Ik leerde over de demonstraties in Montgomery, Birmingham, Selma, Chicago. Demonstraties waarbij King altijd vooropliep, waarbij hij vaak de cel inging, en die werden geconfronteerd met politiehonden, gummiknuppels, waterkanonnen. Soms zelfs scherpschutters, die een aantal van de demonstranten doodschoten.

Tot slot ontdekte ik dat King aan het einde van zijn leven, in het voorjaar van 1968, naar Memphis, Tennessee ging, waar 1300 vuilnismannen staakten, grotendeels zwart, voor betere arbeidsomstandigheden. Met als leuze: I'm a man, ik ben een mens. King zocht ze op, en daar kwam hij op 4 april 1968 aan zijn einde. Hij werd doodgeschoten op het balkon van zijn motel.

Wat ik zag was een man die niet alleen vanuit die ivoren toren prachtige dingen schreef en daar mooie toespraken over hield, maar die iedere dag opnieuw bereid was de prijs te betalen, actie te voeren, de gevangenis in te gaan klappen op te vangen, en uiteindelijk met de smaak van zijn dromen op de lippen stierf. Zoals ze daar zeiden: He didn't only talk the talk, he walked that walk, all the way.