'Mensen met een grote bek zijn niet zo interessant'

Brainwash zomerradio komt er weer aan, waarin Floortje Smit in gesprek gaat met filosofen, wetenschappers, schrijvers en makers. Ze interviewt hen aan de hand van drie nummers die de gasten zelf mogen kiezen. Een lastige en persoonlijke keuze. We bespraken met Smit welke nummers zij zelf zou kiezen en blikten kort vooruit op het komende seizoen.

“De opdracht die wij de gasten geven, is eigenlijk vrij simpel en best breed: lever nummers aan die iets zeggen over je leven, werk of over je ideeën en gedachtes. Een gast kan dus kiezen voor een nummer dat hem of haar door de puberteit heeft gesleept, of juist voor een tekst waar hij of zij op een filosofische manier naar kijkt.

Het leuke eraan is dat het bijna onmogelijk is om gewoon zomaar een nummer te kiezen. Er ligt namelijk best wat druk op als je maar drie nummers mag laten horen aan het grote publiek. Je moet dan wel muziek kiezen waar je echt iets mee wil zeggen. En ik vind het mooi dat een gesprek aan de hand van muziek per definitie persoonlijk wordt. Het zijn nummers die je kent, waarmee je bent opgegroeid. In de muziek zitten altijd aanknopingspunten die je dichtbij iemands gedachtewereld brengen.”

Tekst gaat verder na afbeelding

“Dat kan misschien ook. Maar voor mij persoonlijk is muziek iets wat gelinkt is aan herinneringen en levensfases. Muziek kan ook heel sterk werken als tijdmachine. Als je nu iets luistert wat je altijd aanzette toen je veertien was, voel je weer even hoe het toen was. Nu met corona weet ik ook al dat een aantal nummers voor mij gelinkt is aan deze periode.”

“Ik wil het meteen gezegd hebben: dit is niet het beste nummer van Morrissey. Maar dit nummer speelde hij als afsluiter op het laatste concert waar ik ben geweest voor de lockdown van kracht werd.

Een desoriënterende apotheose was het, met flitsend licht en overal rook. Hij gooide zijn shirt het publiek in, waar mensen zich natuurlijk op stortten en daarna was het afgelopen.

Achteraf vond ik het zo’n passende afsluiting van het oude normaal. Letterlijk de dag erna ging alles dicht - iedereen zat in een soort verwarrende mist, en zoals mensen vochten om dat shirt, vochten ze in de supermarkt om wc-papier. Voor mij symboliseert dit nummer die bizarre eerste corona-periode. Maar ik twijfelde wel een beetje of ik dit moest kiezen.

Tekst gaat verder na video

“Als je iemand gecanceld moet noemen, dan is het Morrissey wel. Hij heeft een aantal racistische uitspraken gedaan en ondersteunt een rechts-radicale partij in Engeland. Dus mensen vinden dat je niet meer naar hem mag luisteren.”

“Ik sta helemaal niet achter de dingen die hij heeft gezegd en uitdraagt, integendeel. Maar ik vind de muziek die hij maakt echt prachtig. Ik kan die twee dingen blijkbaar loskoppelen. En dan vind ik het interessant dat ik dus toch in eerste instantie twijfelde of ik moest vertellen dat ik naar zijn concert ben geweest."

“Mijn standpunt is dat je nooit zo'n algemeen standpunt in kan nemen over de cancelcultuur. Eigenlijk is het vooral ontzettend interessant dat mensen elkaar moreel zo de maat nemen, vooral online. Er is een enorme behoefte blijkbaar aan een zwart-wit kader: die deugt, die deugt niet. Maar of je niet meer naar een artiest wil kijken, is een individuele keuze en hangt af van verschillende persoonlijke factoren. Hoe erg vind je wat iemand gedaan heeft? Hoe recent moet het zijn? Hoe grote fan ben je van iemands werk? In hoeverre kun je niet meer naar dat werk kijken zonder aan die misstanden te denken? 

En dan is het nog maar de vraag in hoeverre er echt een cancelcultuur is. Hoeveel mensen moeten zijn afgehaakt voordat iemand ‘gecanceld' heet? Hoe weet je of mensen uit principe niet meer kijken, of gewoon omdat ze het werk niet goed vinden? Zit er een verjaringstermijn aan? En waar hangt díe dan vanaf? Wie bepaalt dat?

Mensen die ‘gecanceld’ waren, blijken uiteindelijk toch niet helemaal afgeschreven. Kijk maar naar Kevin Spacey die nu weer in een nieuwe film speelt, Mel Gibson die ondanks zijn racistische uitspraken weer genoeg klussen heeft en Bilal, wiens muziek nu toch weer gedraaid wordt. Als we echt een cancelcultuur hadden, zouden deze mensen nooit meer aan de bak komen."  

“Ik vind dit een ontzettend grappig nummer. Het gaat over Jane die wel een beetje klaar is met Tarzan, met z’n geschreeuw en borstklopperij. ‘Geef me eindelijk eens wat ademruimte’, zegt ze.

Ik associeer deze tekst op een breder niveau met onze maatschappij, waar vaak gezegd wordt dat vrouwen zich meer moeten profileren, zoals mannen dat ook doen. Dit nummer laat voor mij zien dat mensen met een grote bek en van die gebakken-lucht-types eigenlijk niet zo heel interessant zijn om naar te luisteren. Misschien zou je dus niet tegen vrouwen moeten zeggen dat ze zich meer moeten profileren, maar juist tegen mannen dat zij een beetje moeten inbinden.” 

Tekst gaat verder na video

“Ja, dat wel, maar ik heb ook best wel lang heel koket gezegd dat vrouwen geen muziek konden maken. Maar toen ik jaren later weer naar mijn oude cd’s ging luisteren, begon ik me af te vragen waarom ik dat eigenlijk zo zei.

Ik had bijvoorbeeld ook een cd van de band Hole, met zangeres Courtney Love. Vroeger zag ik haar vooral als het manipulatieve kreng dat getrouwd was met Curt Cobain, het gekwelde artistieke genie. Zo werd ook vaak over haar gesproken. En toen ik het later weer luisterde, vond ik het eigenlijk gek dat ik het narratief had overgenomen dat Love, een sterke vrouw, gelijk ook een harde bitch was. Zonder daar vraagtekens bij te zetten.”

“Jawel, maar niet zo vaak als naar Nirvana bijvoorbeeld. Als ik nu naar de teksten luister, denk ik: Ontzettend slim, geestig en interessant. Maar zo zag ik dat toen niet. Toen ik jonger was, vond ik Love als persoon te intimiderend. Nu denk ik dat dat kwam omdat je toch meekrijgt dat harde vrouwen eng zijn en je ze daarop veroordeelt.” 

“Ik denk dat ik vooral heel graag one of the guys wilden zijn. Tegenover de jongens zei ik dan dat soort dingen, om te bewijzen dat ik erbij hoorde. Ik vraag me nu weleens af waarom ik dat zo graag wilde. Maar ik denk dat dat komt doordat ik toch ergens geïnternaliseerd had dat het beter was om one of the guys te zijn. Net als dat we als maatschappij mannen vaak toeschrijven beter en succesvoller te zijn dan vrouwen. In de muziek was dat ook zo.”

“Ik denk het wel. Mensen als Beyonce laten zien dat je als vrouw sterk kan zijn. Maar ook Beyonce vindt dat ze binnen een jaar na het baren van een tweeling in een soort badpak op het podium moet staan. Blijkbaar vinden wij als samenleving dat een afgetraind slank lichaam bij een vrouwelijke artiest hoort.

“Jawel, dit geldt ook absoluut voor mannen. Zij mogen ook niet dik zijn, of kaal worden. Maar ik vind dat een lastig argument, omdat het voor vrouwen wel echt anders is. De standaard voor je uiterlijk is daar net nog een tikje heftiger.  

Je ziet dat bijvoorbeeld als je bij een talkshow aanschuift. Als een man daar gaat zitten terwijl zijn haar verschrikkelijk zit, dan stoort dat mensen niet. Stel dat ik nu bij Op1 aanschuif, met mijn haar dat echt heel slecht zit, zeggen mensen: 'Inhoudelijk goed, maar dat haar zit kut'. Inmiddels zou ik me daar niks meer van aantrekken, maar het laat wel zien dat het beoordelingssysteem tussen mannen en vrouwen anders is.”

“Het gaat over een soort stiekeme opstand van een have not tegen de haves. Ik vind dit voor nu een relevant nummer, omdat je het afgelopen jaar ook de verschillen tussen groepen zag toenemen. Freelancers die hun hele bestaan onder zich uitgeslagen worden, de huizenmarkt die volledig verziekt is, de toeslagenaffaire.

Wat me opvalt, is dat de mensen die aan de goede kant van de kloof staan, de haves, zich er over het algemeen niet zo druk over lijken te maken. Dit nummer beschrijft ontzettend grappig hoe de broeiende onvrede bij de have nots zich volledig tegen de nietsvermoedende haves kan gaan keren. Dus de mensen die het goed hebben, zijn niet per definitie buutvrij. Uiteindelijk kunnen zij ook te maken krijgen met problemen die ontstaan uit een groeiende kloof. Misschien meer dan ze zelf denken.”

Tekst gaat verder na video

“Wat ik kan zeggen, is dat we vanaf 19 tot en met 30 juli een aantal belangrijke thema’s gaan bespreken, zoals de huizenmarkt, eenzaamheid, schuldhulpverlening. Ook ga ik met Maxim Februari praten over de coronamaatregelen en de vrijheden die we opgaven om het virus in te dammen.

Juist nu de meeste maatregelen weer zijn losgelaten, is het een geschikt moment om te analyseren wat we het afgelopen jaar eigenlijk allemaal hebben gedaan en toegelaten. Met Februari, maar ook met de andere gasten als Hanneke Groenteman en Natacha Harlequin bespreek ik thema’s waarvan het zeker na dit jaar goed is om er eens lang en uitgebreid bij stil te staan.”   

Luister Brainwash Zomerradio op werkdagen in de nachten van 19 t/m 30 juli,  live van 00:00 - 01:00 uur op NPO Radio 1. De afleveringen zijn een dag na uitzending beschikbaar via Spotify, Apple, RSS of GooglePodcasts.