Is het stellen van de vraag over de zin van het leven zonde van al je kostbare tijd?

Dit vraagt Marja Hoolwerf zich af bij Gawie Weet Raad op Facebook.

Wie deze vraag met een volmondige ‘ja’ zou beantwoorden, in ieder geval aanvankelijk, is Abe (Joaquin Phoenix), een filosofieprofessor die met een nieuwe baan begint aan een universiteit op Rhode Island.

Zin van het leven
Alle filosofen heeft hij gelezen, alle dilemma’s uitgeplozen en alle vragen over leven en dood in den treure geanalyseerd. En toch is hij geen stap dichterbij een antwoord of zelfs maar de suggestie van inzicht gekomen.

Sindsdien is hij uitgebrand. Aan de drank. Hij kan niet meer schrijven; hij kan de liefde niet meer bedrijven; hij kan nauwelijks lesgeven.

‘Ik kon niet meer bedenken wat de zin van het leven is, en toen ik dat wel weer even wist was het allerminst overtuigend,’ zegt Abe tegen Jill (Emma Stone), een van zijn studenten.

En Jill, intelligent, beeldschoon en vooral jong, valt als een blok voor de romantisch-melancholieke Abe.

Jill valt voor Abe zoals wij voor Woody Allen vallen. Beide zijn ze mannen die over kennis beschikken die het daglicht niet kan verdragen. Deze ‘geheime informatie’ maakt hen depressief. Ze hebben ontdekt, door iets te veel na te denken, zou je kunnen zeggen, dat het leven geen zin heeft, dat er geen organiserend principe in het ganse universum te vinden is. Dus, de enige zekerheid is de dood.

Bevrijd
Dan gebeurt er iets met Abe: toevallig luistert hij een gesprek tussen leden van een gezin in een restaurant af. Wat hij vervolgens doet — het zou zonde zijn teveel te verklappen — brengt een kentering in zijn leven.

Opeens is Abe bevrijd. Hij verandert van een passieve toeschouwer van het leven, een denker pur sang, naar iemand die handelt.

Hij wordt de irrationele man uit de titel.

Gevolgen
Maar er zijn gevolgen. Wat er met hem gebeurt na zijn bevrijding hebben we eerder in films van Allen gezien. Abe valt ten prooi aan de basisfilosofie in zijn gehele oeuvre, namelijk dat willekeur alles overheerst.

Hier is sprake van een paradox: juist de man die door heeft dat irrationeel leven — een bestaan vrij van de verlammende invloed van het denken — valt ten prooi aan chaos — dezelfde chaos die ten grondslag ligt aan het principe van de vrijheid die Abe zo hartstochtelijk omarmt nu hij ‘irrationeel leven’.

Chaos en willekeur en vrij leven zijn gekoppeld aan elkaar. Dat is een tamelijk duister scenario. Immers, wat Abe ook doet, voor hem is er geen uitkomst mogelijk. Volgt hij zijn hoofd, wacht impotentie, volgt hij zijn hart, gebeurt er iets nog ergers met hem.

Dilemma
Het is een dilemma. De grootsheid van ‘Irrational Man’ en daarmee ook van alle films van Woody Allen ligt erin dat antwoorden niet voor het oprapen liggen. Zo makkelijk komen jullie er niet vanaf, zegt Allen tegen wie ook al naar zijn films kijkt. Dit is het leven, zegt hij, en het leven is vol met gevaarlijke vragen.

‘Irrational Man’ is vanaf 20 augustus te zien. Dit is het slot van de ‘Gawie Weet Raad’-zomerserie over de films van Woody Allen. Volgende week start een nieuw seizoen ‘GWR’, mede gekoppeld aan uitzendingen van het radioprogramma ‘OBA Live Filosofie’.