Xi, Xi wat jij niet ziet

In ‘Xi, Xi wat jij niet ziet’ onderzoekt Medialogica hoe de Chinese overheid probeert ons beeld van China te beïnvloeden. De Volksrepubliek van president Xi Jinping hanteert daarbij de wortel en de stok. Hij financiert het Nederlandse taalonderwijs en intimideert correspondenten.

Medialogica benaderde verschillende Nederlandse Chinacorrespondenten. Geen van allen willen ze aan deze uitzending meewerken. De reden is veelal dezelfde: de mogelijke reactie van de Chinese autoriteiten, en de gevolgen die dat heeft voor hun journalistieke werk aldaar.

Oud-Chinacorrespondent Tom Van de Weghe van de Vlaamse omroep VRT sprak wel met Medialogica. Volgens de Belgische journalist is zelfcensuur niet te vermijden. 'Als je succesvol wilt zijn als correspondent in China moet je meespelen met het spel. Je kan kritische berichten brengen maar je moet dat afwisselen met positieve geluiden.'

Veel correspondenten hebben een lokale assistent die hen helpt bij de berichtgeving. Deze nieuwsassistenten krijgen zelden de credits, ook niet van Nederlandse correspondenten. Toch hebben zij een grote invloed op wat wij te zien en te horen krijgen. 

Behalve intimidatie, past China ook publieksdiplomatie toe. Bijvoorbeeld via het Groningen Confucius Instituut, een deels door China betaalde en aangestuurde instelling. Het Instituut sponsort veertien middelbare scholen die Chinese les geven. Volgens de directeur van het Confucius Instituut, dr. Jingyi Liu, leren inmiddels 2872 Nederlandse scholieren Chinees op kosten van de Volksrepubliek. Volgens Liu doet China dat ‘om de dialoog te bevorderen’. Volgens critici bedrijft China pr via de schoolbanken.

Plein van de Hemelse Vrede

Journalisten worden geïntimideerd, boekwinkels sluiten gedwongen hun deuren: China bepaalt de feiten en herschrijft het verleden. In het voorjaar van 1989 gaan tienduizenden Chinezen de straat op om te demonstreren voor meer vrijheid en democratie. Op 4 juni 1989 grijpt het leger met groot machtsvertoon in op het Plein van de Hemelse Vrede. Demonstranten worden gedood.

Lee Cheuk-yan probeert in Hong Kong de waarheid over de beruchte dag tentoon te stellen in een klein museum. Al snel na de opening in 2014 staat een beveiligingsbeambte voor de deur om de identiteit van elke bezoeker te registreren. Opdrachtgever: de verhuurder van het pand, die banden zou hebben met de Chinese overheid. In China kan zo’n registratie voor problemen zorgen voor gewone burgers. In 2016, na twee jaar, gooit het museum de handdoek in de ring.

© still

Zelfcensuur

‘Wat China doet is een manier van zelfcensuur in het hoofd plaatsen van eenieder die maar met China bezig wil zijn,’ zegt Tom Van de Weghe. Hij was voor de Vlaamse omroep VRT tot 2012 correspondent in China. De huidige correspondenten die wij hebben benaderd wilden niet met ons op camera spreken. Ze zijn bang voor de reactie van de Chinese autoriteiten.

Van de Weghe ondervond aan den lijve dat hij niet elke dag sensationele verhalen kon maken. ‘Je wordt dan bont en blauw geslagen bij wijze van spreken.’ Om succesvol te zijn als buitenlandse correspondent moet je meespelen met het spel van de Chinese overheid, vertelt Van de Weghe.

Nieuwsassistent

Veel Chinacorrespondenten laten zich bijstaan door een lokale, Chinese journalist. Een zogenoemde nieuwsassistent. ‘Het Mandarijn lezen lukt voor mij niet. Zij zijn onze ogen en oren in China,’ zegt Van de Weghe. Het beeld dat wij in Nederland hebben van China wordt daar dus ook door bepaald. China weet dit en de veiligheidsdiensten zetten regelmatig de assistenten onder druk. Bij de politie moeten ze dan vertellen waar hun werkgevers aan werken.

Boekverkopers

Niet alleen journalisten merken de groeiende onderdrukking door het regime van president Xi Jinping. In Hong Kong spraken wij met boekverkoper Lam Wing-kee. In zijn assortiment ook boeken die in de rest van China verboden zijn, zoals ongeautoriseerde biografieën van Xi Jinping. Bij de grens met China werd Lam opgepakt en onder druk gezet om zijn klantenadministratie met de autoriteiten te delen. Na vier maanden geeft hij toe en moet hij zijn administratie in Hong Kong ophalen. Kort daarna sluit zijn boekwinkel. De toekomst van Lam is nu onduidelijk. Lam is overigens niet het enige slachtoffer. Tussen oktober en december 2015 verdwijnen in Hong Kong nog vier boekverkopers.

Inmenging in Nederland

Niet alleen in China probeert de overheid de feiten naar de hand te zetten, ook in Nederland probeert het land de publieke opinie te beïnvloeden. In Groningen vinden we één van de wereldwijd ruim vijfhonderd Confucius Instituten. Het heeft als missie de Chinese taal en cultuur in Nederland te promoten. Het Instituut valt onder het Chinese ministerie voor Onderwijs. ‘Dat wordt gerund door het regime in Beijing. Het is niet onafhankelijk,’ zegt historicus Frank Dikötter.

Het Confucius Instituut ondersteunt ook Chinese lessen op middelbare scholen. De scholen hebben recht op 10.000 dollar van het Instituut om uit te geven aan zaken die iets kunnen leren over China. Alle scholen die wij spreken zeggen dat het Instituut geen invloed heeft op de lessen. Maar het Instituut geeft wel een lijst met boeken waaraan de scholen de 10.000 dollar mogen uitgeven. Eén van die boeken is bijvoorbeeld Grandma’s China, a personal journey through China’s transition. Hoe de studentenopstand van 1989 verloopt, blijft in het boek onduidelijk. In het boek ontbreekt ook hoe het leger ingrijpt met doden tot gevolg. 

CDA stelt Kamervragen over Confucius Instituten

5 februari 2019

Naar aanleiding van onze Medialogica-uitzending vragen twee CDA-kamerleden om opheldering van het kabinet over de relatie tussen de in Nederland gevestigde Confucius Instituten en Nederlandse onderwijsinstellingen.

© still

Medialogica kort

Geen tijd, maar wel benieuwd naar de aflevering? Kijk hier Medialogica Kort: de aflevering in minder dan vijf minuten.

Leestips

Tijdens zijn onderzoek maakt maker Jacco Versluis ook gebruik van Twitter. Deze mensen volgde hij. Volg ze ook voor meer informatie.

Melissa Chan, oud-Chinacorrespondent Al Jazeera
Austin Ramzy, oud-Chinacorrespondent The New York Times
Chris Buckley, Chinacorrespondent voor The New York Times
Gerry Shih, Chinacorrespondent voor The Washington Post
Marieke de Vries, Chinacorrespondent voor de NOS. Verhuist binnenkort naar de Verenigde Staten.
Eefje Rammeloo, Chinacorrespondent voor onder meer Elsevier, Bureau Buitenland en De Telegraaf.

Ook haalde de maker veel feiten uit het zogenoemde ‘Algemeen ambtsbericht China’ van het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken. Het bericht bevat ook veel informatie over de mensenrechtensituatie in China.

Meer over de machinaties van president Xi Jinping vind je in deze aflevering van Door het hart van China (VPRO). Presentator Ruben Terlou bezoekt onder andere Shenzhen waar de eerste onderdelen van het beoogde sociaal krediet-systeem worden uitgerold. Dit systeem geeft Chinese burgers plus- en minpunten voor bepaald gedrag en dat kan grote invloed hebben.

Dat dit systeem ook gevolgen voor ons kan hebben zie je in deze aflevering van Tegenlicht (VPRO). Chinese internetgiganten als Alibaba en Tencent kijken buiten de landsgrenzen om hun markt te vergroten. Tegenlicht maakte nog twee afleveringen over China. Kijk bijvoorbeeld naar ‘De Chinese wereldorde’ en ‘De nieuwe zijderoute'.

Bij De Correspondent lees je hoe China met megaprojecten economische groei brengt naar allerlei landen, maar tegelijkertijd die landen opzadelt met torenhoge schulden. Op die manier vergroot China wereldwijd zijn invloed. Ook in Nederland investeert de Chinese overheid veel geld in allerlei ondernemingen, schrijft De Correspondent.

Historicus Frank Dikötter

In Nederland hebben veertien scholen jaarlijks recht op 10.000 dollar van een Confucius Instituut. De Instituten vallen onder het Chinese ministerie van Onderwijs. Wij vroegen de directeur van het Groningen Confucius Instituut waarom dat geld wordt geïnvesteerd. Historicus Frank Dikötter reageert. Kijk hier vast een sneak preview uit de uitzending.