Nergens veilig: het leven van een Palestijnse fotojournalist in Gaza

In theorie zouden journalisten onder internationaal recht beschermd moeten worden. Maar in Gaza voelt niemand die bescherming, zegt Zaanoun. “We worden aangevallen en bedreigd.” Hij werkte als zelfstandige fotojournalist voor onder andere BBC, Le Monde en de Volkskrant.

Familieleden durven hem vaak niet te ontvangen, uit angst dat ze doelwit worden vanwege zijn werk. Zelfs het dragen van een camera kan het risico vergroten. Daarom fotograferen veel collega’s met hun telefoon, een poging om minder zichtbaar te zijn.

Gerichte aanvallen op journalisten

Zaanoun herinnert zich levendig hoe dichtbij hij was toen journalist Hamza Dahdouh, de zoon van Al Jazeera-correspondent Wael Dahdouh, werd gedood. Hij filmde de nasleep van de aanslag, zonder te weten dat in de getroffen auto drie journalisten zaten. “Collega’s met wie ik gewerkt had en de tafel had gedeeld,” zegt hij. Het Israëlische leger beweerde dat ze met een drone filmden. “Maar dat is een zwak excuus. Ze deden gewoon hun werk.”

Volgens Zaanoun is het patroon duidelijk: “Het tonen van de waarheid is een bedreiging voor het leger. Iedereen die de waarheid probeert te laten zien wordt als vijand beschouwd. En als ze de journalist niet kunnen raken, raken ze zijn familie.”

De foto's hieronder zijn gemaakt door Zaanoun vóór 7 oktober 2023:

Een leven vóór 7 oktober

Tot 7 oktober leidde Zaanoun een relatief stabiel bestaan. Hij werkte als fotograaf en filmmaker, maakte documentaires voor NGO’s en kreeg opdrachten van internationale media. Zijn huis, vlak bij de zee, vormde een veilige basis voor zijn gezin, tot het volledig werd verwoest.

Hij hoorde het nieuws via een telefoontje. De plek waar zijn gezin verbleef was getroffen. “Toen ik aankwam zat alles onder het stof. Elke keer dat er een kind uit het puin werd gehaald, dacht ik: is dat mijn zoon? Is dat mijn gezin?” Hij trok zijn kinderen onder het puin vandaan: “De verwondingen waren gelukkig licht. Ze sliepen tijdens de aanval.” De dag erna verhuisden ze naar Rafah.

Vader en journalist in de oorlog

De oorlog maakte alles onvoorspelbaar. “Mijn dag werd volledig bepaald door de gebeurtenissen”, vertelt Zaanoun. Naast zijn werk als journalist, moest hij zijn gezin voeden, wat steeds moeilijker werd. “Het was moeilijk om vader en journalist tegelijk te zijn in zo’n zware oorlog.”

Ondanks alle risico’s ging hij door met documenteren. “We droegen kogelvrije vesten en persmarkeringen. Vaak gingen we af op het geluid van explosies. We klommen op hoge plekken om te zien waar het vandaan kwam, en gingen eropaf.” Terwijl hij zijn werk in de gevaarlijke gebieden voortzet, weet Zaanoun dat hij elk moment kan sterven. “Angst verdwijnt met herhaling. Hoe vaker je het meemaakt, hoe minder je voelt. Je ziet zoveel doden onder het puin dat je harder wordt, niet banger.”

© Mohammed Zaanoun

Beelden die blijven hangen

Sommige herinneringen achtervolgen hem nog steeds. Hij vertelt over een woontoren die werd geraakt terwijl er kinderen in de kelder zaten. Via een telefoon wisten ze nog een bericht te sturen: “Red ons, we zitten vast.” Toen hij aankwam, hoorde hij de stem van een kind onder het puin. “De stem werd zwakker”, zegt hij. Het meisje werd nooit gered en het gebied werd opnieuw gebombardeerd. “Ik kan de video die ik maakte niet terugzien. Elke keer dat ik het probeer te kijken, krijg ik hetzelfde machteloze gevoel.”

Het vastleggen van de hongersnood

Zaanoun is zich bewust van de wensen van westerse media. Zo fotografeerde hij de hongersnood in Gaza en Rafah. Dat werd sneller opgepikt dan rauwe beelden van bloed en geweld. “Ze willen de menselijke kant zien, de zichtbare droefheid. Die foto’s wegen soms zwaarder dan aantallen doden of lijsten met slachtoffers.” Hij let op details: “De angst in een blik, een kind dat brood vasthoudt en trilt, een moeder die bevroren bij het raam staat. Dat zijn de beelden die iets zeggen. Voor een fotograaf gaat het om het menselijke, het emotionele en psychologische verhaal.”

Hij onderscheidt twee soorten fotografie: de spontane en de verhalende. “Bij verhalende foto’s vragen we toestemming en bouwen we de scène op. We fotograferen het huis, het gezin, de details. Rustig, niet onder vuur. De foto vertelt dan een verhaal, niet alleen een moment van chaos. Het doel is niet de foto zelf, maar wat ze onthult: het gebrek, de honger, het menselijk lijden.”

Zelf slachtoffer van geweld

Het werk van Zaanoun bracht hem al in 2006 in levensgevaar. Hij raakte zwaar gewond door een drone tijdens een inval in Shuja’iyya. “Ik werd geraakt terwijl ik de camera vasthield en die ontplofte in mijn gezicht.” Hij is er slecht aan toe en als hij probeert te vluchten, krijgt hij een kogel in zijn borst. “Na een half uur bloeden trokken Palestijnen me weg in een auto, naar het ziekenhuis. Mijn familie en collega’s dachten dat ik dood was.” Artsen verklaren hem kritiek, maar hij overleeft. 

Journalisten als doelwit

Zaanoun documenteerde verschillende oorlogen in Gaza, maar volgens hem was deze anders: meedogenlozer. “Explosies volgden snel op elkaar, alsof er een aardbeving was.” Hij beschrijft “vuurgordels” waarbij hele straten tegelijk werden weggevaagd. “Niet alleen Hamas werd geraakt, zoals ze zeggen, maar alles, ook scholen en ziekenhuizen.” In eerdere oorlogen kregen ze waarschuwingen, maar nu zelden of nooit.

Journalisten werden volgens hem tijdens deze oorlog “planmatig” aangevallen. Maar dat is niet nieuw: hij noemt collega Fadel Shana die in 2008 voor de camera werd gedood. “Het lijkt allemaal opzet, met een focus op journalisten tijdens hun werk.”

Hamaspropaganda?

De Israëlische regering beweert vaak dat beelden uit Gaza Hamaspropaganda zijn. Zaanoun vindt het onbegrijpelijk: “Welke beelden precies? Die van dode hulpverleners, die van kinderen die sterven van de honger?” Palestijnse fotografen zijn ook door Israël beschuldigd van het in scène zetten van foto’s, volgens Zaanoun om de focus te verleggen. “Ze ondermijnen de geloofwaardigheid van de beelden, zodat hun misdaden vergeten raken.”

Journalisten in Gaza zouden ook niet kritisch zijn op Hamas, maar Zaanoun wijst erop dat die kritiek wel degelijk bestaat. “Veel burgers gingen de straat op om een einde aan de oorlog te eisen. Maar dat soort nieuws krijgt weinig aandacht, omdat dat het verhaal [van Israël] onderuit haalt.”

Geen toekomst in Gaza

Na maanden van voortdurende dreiging vluchtte hij met zijn gezin. “De wereld keek weg… nóg een dode, alsof het niets was. De situatie werd ondraaglijk en de dreiging voor journalisten te groot. Ik vertrok om mijn kinderen te beschermen.”

Of hij nog terug wil naar Gaza? Hij antwoordt zonder aarzeling: nee. “Er is niets meer daar. Onze huizen, de scholen… alles is verwoest.” Inmiddels woont hij met zijn gezin in Ter Apel, wat heel zwaar is, zegt hij. “Het herinnert me aan de oorlog, aan veel pijnlijke en traumatische dingen.” Maar zijn kinderen gaan naar school, hebben leuke vrienden en leren Nederlands. “Dat geeft mij hoop.”