15 april

Geen pandemie zonder een uitbraak aan complottheorieën. Corona spant de kroon (geen woordgrap). Het virus zou opzettelijk zijn gekweekt door de CIA of door de Chinese overheid, het virus zou ontsnapt zijn uit een laboratorium, het zou opzettelijk zijn gekweekt om oudjes te doden, en de meest absurde: het zou zijn ontstaan door 5G-straling.

Vandaag publiceert ‘Opsporing verzocht‘ bewakingsbeelden van de aanslag op een 5G-mast in Groningen. Het is een grofkorrelig portret van een polderterrorist. Eerst komt er een middenklasse-autootje aanscheuren, daar springt een jongeman met bivakmuts uit, met een jerrycan vol brandstof rent hij naar de mast, steekt die in de fik en sprint weer terug naar zijn auto.

Ik begrijp de woede van minister Grapperhaus. Dit handelen op basis van waanbeelden kost levens. De grootschalige intensieve patiëntenzorg van dit moment kan niet zonder goed werkende communicatiemiddelen. Tijdverlies leidt tot verlies van levens. De man met bivakmuts pleegt een zwaar misdrijf.

Na zo’n bericht krijg ik vaak de vraag: Waar komt dat complotdenken toch vandaan? Als hoofdredacteur van de omroep die het concept ‘Medialogica’ op radio, tv en online verspreidt, moet ik ervoor waken dat ik zelf geen complottheorie over complotdenkers in het leven roep. Harde wetenschappelijke kennis is er evenmin. Hooguit kan ik op basis van de ervaringen, die we met bijna tien jaar research voor Medialogica hebben opgedaan, tot beargumenteerde aannames komen. 

Grof gesteld heeft ieder geloof of ideologie zijn eigen complotdenkers. Vaak begint complotdenken met een waar gebeurde misdaad. Bij ‘links‘ is die misdaad Watergate in 1973. De zittende Republikeinse president van de VS blijkt in 1973 achter een inbraak te zitten in het verkiezingskantoor van de Democraten. Deze misdaad is voedingsbodem voor de gedachte dat álle maatschappelijke instituten niet deugen.

De complottheorieën van ‘rechts’ krijgen een stimulans als dierenactivist Volkert van der G. in 2002 Pim Fortuyn op klaarlichte dag vermoordt. "De kogel kwam van links," is de beginzin van een serie aan complotgedachtes. Zelfs het koningshuis zou achter de aanslag zitten. Bovenal is deze moord voedingsbodem voor de gedachte dat progressieve politici, media en andere instellingen per definitie niet in de haak zijn.

Veel complottheorieën onder moslimjongeren ontstaan als Amerika Irak bombardeert met de rechtvaardiging dat het regime over massavernietigingswapens zou beschikken. Als die er achteraf niet blIjken te zijn, geeft dat voeding aan de gedachte dat alle westerse politici en media leugenachtig zijn.

En dan heb ik het nog niet over populaire complotten onder hindoes, katholieken, protestanten, milieu-activisten, bakfietsouders, varkensboeren en oorlogsveteranen.

Met de coronacomplotten is iets anders aan de hand. Aan de virusuitbraak gaat geen misdaad vooraf, maar een gebrek aan kennis. Waar onvoldoende feiten bekend zijn, tieren complotten welig. Van die rijke ondergrond is sprake als premier Mark Rutte, in alle eerlijkheid, bij zijn eerste persconferentie over de uitbraak op maandag 16 maart, moet verklaren dat hij maar vijftig procent van de antwoorden weet. Met andere woorden: ook de wetenschap staat nog deels voor raadsels.

Dan ontstaat de pandemie aan wilde aannames en complottheorieën. Dan zie je mensen, die om persoonlijke redenen tegen een strikte lockdown zijn, verhalen zoeken die hun opvatting journalistiek en wetenschappelijk ondersteunen. Ook mensen die normaal niet dood aangetroffen willen worden met het oerconservatieve Amerikaanse medium National Review, delen opeens een artikel dat eenzijdig de loftrompet zwaait over Zweden. In dat land is geen lockdown afgekondigd en toch ligt het aantal corona-doden volgens dat stuk daar laag. Helaas: in vergelijking met andere Scandinavische landen blijkt Zweden het veel minder goed te doen.

Ik betrap mezelf er trouwens ook op dat ik gevoelig ben voor verhalen die mij goed uitkomen. Bondskanselier Merkel versoepelt het Duitse corona-regime en wil vrij reizen en de vrije bewegingsruimte weer mogelijk maken. Zelf zou ik gebaat zijn bij het overwaaien van die trend uit ons grote buurland. Het gaat nog steeds niet goed met mijn vader en bij deze versoepeling zou ik hem kunnen opzoeken. Voorlopig moet ik wachten tot de volgende persconferentie van Mark Rutte, over precies een week.

Het RIVM meldt vandaag 179 doden.