'De hang naar zelf-optimalisatie is kwalijk'

Ken je het verhaal van de neurobioloog die een burn-out kreeg? Sterker nog, toen Brankele Frank over haar burn-out schreef, kreeg ze er nog een. In haar boek ‘Over de kop’ onderzoekt ze wat een burn-out precies is. “Het maakt het minder mysterieus, dus dat heeft zeker geholpen bij de acceptatie van mijn symptomen”, vertelt de neurobioloog. In de podcast ‘Let’s go mental’ bespreken Brankele en Malou nog veel meer mentale kwesties, bijvoorbeeld stress en fobieën, maar ook aantrekkingskracht en onzekerheid.

“Het eerste antwoord is natuurlijk: ja. Want kennis is macht en hoe beter je iets begrijpt, hoe makkelijker het is om het te accepteren. Maar er gebeurde iets grappigs tijdens het schrijven van mijn boek. Ik was alleen maar meer onderzoek aan het doen naar de exacte oorzaak van mijn burn-out. Daarnaast had ik ook therapie, en kwam ik erachter dat ik vooral mijn cognitieve intelligentie had gestimuleerd, terwijl ik mijn emotionele en lichamelijke intelligentie behoorlijk had verwaarloosd. Terwijl je juist die zou moeten ontwikkelen om te begrijpen hoe het met je lichaam en jezelf gaat.

Ik focuste alleen maar op de rationele verklaring voor waarom ik me niet goed voelde. Maar waarom kon ik niet gewoon accepteren dat het niet goed met me ging, verklaring of niet? Het schrijven heeft me echter wel geholpen, omdat ik nu veel beter begrijp waarom ik die symptomen allemaal heb gehad. Het voelt nu ook minder vreemd dat ik ziek ben geworden. Als je beter begrijpt waar stress vandaan kan komen, kun je ook terugkijken op hoe het zo ver heeft kunnen komen.”

“Een deel van de motivatie is onze (neuro)wetenschappelijke interesse. We willen zelf heel graag begrijpen hoe alles werkt. Bovendien vind ik het belangrijk dat er goede wetenschappelijk onderbouwde informatie beschikbaar is in het publieke debat, omdat er veel desinformatie en charlatanisme wordt verspreid. Maar vooral willen we meer begrip creëren voor hoe een mens functioneert. We willen duidelijk maken dat je niet aan een ideaalbeeld hoeft te voldoen, omdat dat niet de realiteit van een mensenleven weerspiegelt.

Een groot deel van mentale problemen ontstaat omdat we er niet over kunnen praten. Als je niet durft te zeggen dat je je eenzaam voelt, word je alleen maar eenzamer, omdat je je meer zult isoleren of het gevoel hebt niet gehoord of erkend te worden door anderen. Door daarover te spreken en kennis te delen over hoe het precies werkt, hopen we taboes te doorbreken en dat mensen er makkelijker onderling over kunnen praten.”

"Ik denk dat de grotere problemen van deze tijd vooral eenzaamheid, somberte en het gevoel niet goed genoeg te zijn zijn. Deze emoties ontstaan deels doordat we vervreemd zijn van elkaar en ons lijf. We rennen harder dan ons lichaam aankan, omdat we willen voldoen aan onrealistische ideaalbeelden en vinden dat we dat moeten kunnen. Dit komt door een hyperfocus op uiterlijke waarden en de illusie dat iedereen succes zou moeten bereiken, terwijl we de grenzen van ons lichaam negeren.

Een andere oorzaak is de vervreemding van elkaar. We hebben echte verbindingen met andere mensen een beetje verbroken, of we gaan ze niet meer aan. Dit komt deels door sociale media, waar iedereen zich als een soort reclamepopje lijkt te gedragen. De andere oorzaak is dat onze samenleving steeds individualistischer wordt.

Het boek 'Intimiteit' van klinisch psycholoog en psychoanalyticus Paul Verhaeghe gaat hier ook over. Het schrijft over de vervreemding van jezelf, je lijf en van elkaar, en hoe dit de oorzaak is van verschillende ziektes en problemen. Het is een waanzinnig interessant boek, omdat het haarfijn uitlegt hoe we onszelf voor de gek houden en daarmee gek maken. Het laat zien hoe onze samenleving waarden cultiveert die ons alleen maar verder wegbrengen van echte (mentale) gezondheid. Het heeft mij destijds echt de ogen geopend en doen beseffen wat werkelijk belangrijk is voor een goede mentale gezondheid.

We leven in een optimalisatietijdperk, waar alles perfect moet zijn. Je wordt aangespoord om voedingssupplementen te nemen om fitter te worden of kikkerbillenslijm op je gezicht te smeren omdat het je rimpels zou verminderen - terwijl die producten vaak wetenschappelijk totaal niet onderbouwd zijn. Er wordt voortdurend iets bedacht dat jou een beter mens zou moeten maken. Er is natuurlijk niks mis mee om voor je gezondheid te zorgen, maar die hang naar optimalisatie is op zichzelf wel kwalijk.

Als je de rommelige zaken steeds onder het tapijt wilt vegen en het van de buitenkant mooi wilt laten lijken, krijg je uiteindelijk problemen. Wat je onder het tapijt stopt, hoopt zich op, en uiteindelijk ga je erover struikelen. Het is volgens mij belangrijker voor de mentale gezondheid om niet te kijken naar hoe je alles kunt optimaliseren en perfectioneren, maar juist te begrijpen waarom dingen werken zoals ze werken en dat te accepteren en omarmen. Daar hebben we uiteindelijk veel meer aan.”

“Door alle research voor het programma leer ik veel. Ik heb bijvoorbeeld geleerd dat eenzaamheid ervoor zorgt dat je hersenen op den duur anders gevormd worden. Daardoor ga je je meer isoleren en voel je je zo afgewezen dat je in een pijnreactie komt. Dit maakt dat je sneller onaardig of snauwerig wordt tegen de buitenwereld, wat de eenzaamheid niet helpt.

Eenzaamheid vormt daardoor ook een goede bodem voor populisme. Mensen voelen zich ongewenst door de maatschappij, waardoor ze makkelijker aanhaken bij populisten die inspelen op hun isolatiegevoel. Wanneer je lang eenzaam bent, veranderen je hersenen zo dat je steeds meer negatieve dingen ziet en alles negatief begint te kleuren. Dit maakt het steeds moeilijker om eruit te komen.

Ook door de aflevering over vrouwelijke hormonen heb ik veel geleerd. Vrouwen worden in de wetenschap nog steeds enorm onderbelicht. Ze gebruiken voornamelijk mannelijke proefpersonen en gaan ervan uit dat alles hetzelfde werkt voor vrouwen als voor mannen. Terwijl dat natuurlijk niet het geval is. Je reageert bijvoorbeeld anders op medicatie, afhankelijk van in welke fase van je cyclus je zit.”

“Ik vind eigenlijk alles interessant, maar ik hoop wel dat er ook positieve vragen binnenkomen. Nu gaan de vragen vooral over negatieve dingen, terwijl mentale gezondheid ook positieve kanten heeft. Ik kijk uit naar vragen zoals: hoe werkt humor, creativiteit of intelligentie? Of bijvoorbeeld wat alcohol, een kater of verliefdheid met je doet. Verder hoop ik ook op vragen over mentale aandoeningen, zoals schizofrenie of OCD, dat lijkt me echt interessant om over te praten. Slaap, huilen, lachen – alle verschillende aspecten van mentale gezondheid zijn interessant!

We hebben net een aflevering gemaakt over stress in combinatie met je darmen. Er zijn natuurlijk nog duizenden andere vragen die je over stress kan stellen. Stress is ook echt zo’n interessant onderwerp, omdat het álles raakt en een mechanisme is waarbij je dat duidelijk ziet. Je hersenen, immuunsysteem, hormonen en spijsvertering hangen allemaal met elkaar samen. En dit beïnvloedt weer je gedrag, gezondheid, gevoel, kortom alles.”

“Malou bekijkt alle onderwerpen meer vanuit de praktische, culturele en sociaal-maatschappelijke kant. Wat ik zo leuk aan Malou vind, is dat ze best wel hard is. Ze durft grove grappen te maken en loopt niet op eieren. Ze is heel grappig en zegt echt wat ze denkt, maar die grote bek gaat gepaard met kwetsbaarheid, en dat is een waardevolle, zeldzame combinatie.

Die mix van humor, alles kritisch willen bevragen en ook open en kwetsbaar durven zijn, is wat ons beiden kenmerkt en wat de podcast interessant maakt.”