Waardoor ons vrije denken wordt beperkt

'Ik denk dat het begrip vrijheid langzaamaan gekaapt is door de Libertarische interpretatie. Vrijheid betekent daar: niet gereguleerd, gestructureerd, onbeperkt, ongehinderd globaal kunnen handelen. Maar dat is eigenlijk een specifieke visie op vrijheid, die ook tot onvrijheid kan leiden. Grote multinationals en conglomeraten krijgen hierdoor gigantisch veel macht en bepalen dus op directe of indirecte manier wat wij nog kunnen zeggen en doen.

'Daarom is het gevoel van machteloosheid bij bijvoorbeeld de gele hesjes enorm. Zij willen terug naar de welvaartsstaat, ze willen dat hun kinderen het beter hebben. De politici kunnen dat vervolgens wel beloven, maar ze kunnen het niet waarmaken. Die machteloosheid van de politiek heeft dus te maken met een aantasting van de vrijheid waarbinnen het Libertarische begrip geen oog voor is.'

Hoe zou jij het begrip vrijheid invullen?

'Ik vind zelf de republikeinse vrijheid die Machiavelli beschrijft veel interessanter. Deze vrijheid bestaat uit twee dingen. Het eerste is dat je geen slaaf bent, het tweede dat je medezeggenschap hebt over de wetten waaraan je moet gehoorzamen.

'Voor liberalen gaat vrijheid over de vraag of je gehinderd wordt iets te doen. Voor republikeinen gaat het meer over hoe onafhankelijk je eigenlijk echt bent. Onafhankelijk in termen van zeggen, doen, denken en oordelen zoals je wil. Ik denk dat we in liberale zin heel vrij zijn, maar dat we in republikeinse zin – dus wat betreft onafhankelijkheid – helemaal niet zo vrij zijn.'

Tekst gaat verder na afbeelding

© Santi di Tito/Wikimedia

Hoe zijn we vandaag de dag dan afhankelijke slaven?

'Slaaf zijn betekent dat je onder de willekeurige macht van iemand anders valt. Als je te maken hebt met iemand die willekeurig kan beslissen wat met jou te doen, ga je al een zekere vorm van zelfcensuur toepassen. Die macht hoeft daarvoor niet expliciet uitgesproken te zijn.

'Denk bijvoorbeeld aan de roddelpers in Engeland of Frankrijk. Die kan een politicus maken of breken. Foto’s van het privéleven, van het ontrouw van die politicus bijvoorbeeld, zijn het einde van die carrière.

'Volgens de republikeinse logica hoeft degene met macht niet eens openlijk te dreigen, om politici te laten beseffen dat ze met bepaalde machtsgroepen rekening moeten houden. Ik denk dat er allerlei contexten zijn waarin we nu veel minder vrij zijn dan we zelf denken.

'Kijk bijvoorbeeld ook naar Orwell's 1984. Als de staat van Big Brother in één ding effectief is, dan is het dat mensen niet alleen niet meer zeggen wat ze denken, maar ook niet meer denken  wat ze denken. Uiteindelijk wordt je vrije denken dus beperkt en kan je niet meer echt creatief of kritisch zijn.'

Welke prijs moeten we bereid zijn te betalen voor onze vrijheid?

'Voor vrijheid zou elke burger moeten bijdragen aan veiligheid. Eén van de dingen die Machiavelli vond is dat je voor vrijheid ook je eigen leger moet hebben. Pas als jij beslist waar en met wie oorlog gevoerd wordt, kun je echt vrij zijn. Als je dat overlaat aan een deel van de machthebbers, zal je daar op de één of andere manier de prijs voor betalen.

'Je ziet bijvoorbeeld dat de NAVO beslissingen neemt waar de burgers van de lidstaten weinig over te zeggen hebben. Jij hebt bepaald niet meebeslist over de inval in Irak. En kijk naar het Amerikaanse leger, dat sterk beïnvloed wordt door commerciële en private belangen. We denken misschien dat we vrij zijn omdat we geen dienstplicht meer hebben. Maar dat is een makkelijke interpretatie van vrijheid. Uiteindelijk ligt het complexer.

'We nemen als burger eigenlijk niet de verantwoordelijkheid die we zouden moeten nemen. Dat is niet alleen een morele kwestie, maar ook een veiligheids- en vrijheidskwestie. Hoe directer je als burger betrokken bent bij veiligheid, hoe meer medezeggenschap je hebt, en dus hoe meer vrijdeid. En dat vermindert geweld, betoogt Machiavelli.'