‘De elite’: noodzakelijke voorhoede van de samenleving, of vijand van ‘het volk’? Op dit moment is moeilijk een negatiever bijvoeglijk naamwoord te bedenken dan elitair. Het lijkt een marketingterm te zijn geworden voor iedere politicus of bestuurder die namens ‘het volk’ zegt te spreken. Maar bestaat ‘de elite’, en zo ja, wie maakt er dan deel van uit? En wat is dan ‘het volk’, en wie maakt daar dan deel van uit?
Woorden stellen ons in staat de wereld te begrijpen, woorden kunnen ons ook in verwarring brengen. In zijn negende seizoen bespreekt Het Filosofisch Kwintet woorden waarmee we worstelen. Woorden waarmee marketeers, politici en bestuurders aan de haal zijn gegaan. Begrippen die werden beroofd van hun oorspronkelijk betekenis en zo vaak en lang zijn gebruikt dat ze hun waarde of inhoud verloren.
In de derde aflevering van Het Filosofisch Kwintet gaat het over ‘elite’. Te gast zijn directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau Kim Putters, politicoloog Sarah de Lange en hoogleraar Moderne Europese Letterkunde Joep Leerssen. Stamgast is Philipp Blom.
Gasten in deze aflevering
Voorhoedes zijn nodig. Punt
Kim Putters is directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en bijzonder hoogleraar Beleid en Sturing van de Zorg in de Veranderende Verzorgingsstaat aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. In 2017 werd Putters benoemd als kroonlid van de Sociaal-Economische Raad (SER). Lees hier het gesprek dat we vooraf met Putters hadden.
Dit is waarom elite ook het volk is
Sarah de Lange is bijzonder hoogleraar Politicologie van de Universiteit van Amsterdam, waar ze sinds 2016 ook houder is van de Dr. J.M. Den Uyl-leerstoel. Momenteel doet zij onder meer onderzoek naar extreemrechtse politieke bewegingingen in Europa. Eerder was zij lid van de Raad voor het Openbaar Bestuur. Lees hier het gesprek dat we vooraf met De Lange hadden.
Philipp Blom
Stamgast deze serie is wederom Philipp Blom. De Duits-Nederlandse historicus en romanschrijver studeerde in Wenen en Oxford. Van zijn hand verscheen onder meer het boek Wat op het spel staat. Verder publiceert hij onder meer in The Times Literary Supplement, The Independent, Frankfurter Allgemeine Zeitung en Die Zeit.
Niet iedereen kan bondscoach zijn
Joep Leerssen is hoogleraar Moderne Europese Letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam en lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Zijn onderzoek naar cultuurnationalisme leverde hem in 2008 de Spinozapremie op. In 2018 verscheen de Encyclopedia of Romantic Nationalism in Europe, waar Leerssen redacteur van was. Lees hier het gesprek dat we vooraf met Leerssen hadden.
Onderzoek "elite" verder
Leestips
Alicja Gescinska was een publieke intellectueel. Ze schreef boeken, verscheen in televisieprogramma's, waaronder ook Het filosofisch kwintet, en werd zelfs genomineerd voor het beste filosofieboek van het jaar - de Socratesbeker. Ze werd gevraagd de Vlaamse politiek in te gaan. Columnist voor NRC Floor Rusman is blij dat zij als filosoof en denker de sprong waagde naar de politieke elite: 'Goed dat iemand vuile handen wil maken.'
We breken ons het hoofd over de vraag waarom de burger wereldwijd zo boos is. Eén ding staat vast: de gewone man en vrouw willen zich bevrijden van de elites. Maar wat komt daarna? Niet in staat tot het verzinnen van een toekomst wordt het verleden afgestoft, schrijft Alessandro Baricco in De groene amsterdammer.
Anders dan tot pakweg het einde van het vorige millenium onderscheidt de nieuwe elite zich tegenwoordig met cultureel kapitaal, schrijft hoogleraar planologie Elizabeth Currid-Halkett. NRC sprak met haar over de podcast-luisterende, havermelk-drinkende, yoga-elite, en de manier waarop deze elite nu status laat zien. 'Het gaat niet meer om materiële goederen.'
De Britse krant The Guardian schrijft over een onderzoek waaruit bleek dat een groot deel van de meest invloedrijke figuren in Groot-Britannië afkomstig is van slechts een paar privéscholen.
Sarah de Lange tipte ons de podcast Talking Politics waarin Jan-Werner Müller, politiek wetenschapper aan het perstigieuze Princeton, uitleg geeft over populisme en de tegenstelling tussen elite en volk. Luister de podcast hier.
Onlangs publiceerde het SCP 'Denkend aan Nederland'. Veel Nederlanders geven aan dat zoiets bestaat als "de Nederlandse identiteit". Het SCP vroeg wat ze hieronder verstaan. Daarbij wordt ook gekeken naar verbondenheid, en verschillen tussen sociale groepen.
Vorig jaar was Kim Putters ook al te gast bij Het filosofisch kwintet. In het gesprek dat we voorafgaand aan de opname in dat jaar hadden, beschreef hij de behoefte aan een nieuwe voorhoede. Lees het gesprek terug.
In Onbehagen, een serie van VPRO en Human, onderzoekt Bas Heijne waarom de idealen van onze beschaving steeds verder onder druk komen te staan. Hij spreekt onder meer met David Van Reybrouck, die pleit voor beter populisme, in plaats van minder populisme.
Kijktips
Sarah de Lange tipte ons ook deze TEDTalk van Jonathan Mijs, die aan Harvard les geeft, en onderzoek doet naar populisme, ongelijkheid en meritocratie. Uit zijn onderzoek blijkt dat hoe groter de afstand tussen de armen en rijken, hoe minder we geven om ongelijkheid. Maar, als gelijkheid het doel is waar we naartoe willen werken, moeten we een brug slaan over die kloof. Kijk de talk van Mijs.
Accepteer de 'social' cookies om deze 'youtube'-content te bekijken.
Klik hier om je cookie-instellingen aan te passen.Een moment geduld, de content wordt geladen.
In Onbehagen, een serie van VPRO en Human, onderzoekt Bas Heijne waarom de idealen van onze beschaving steeds verder onder druk komen te staan. Bekijk het hele interview dat hij had met David Van Reybrouck. Iets sneller door de 74 minuten? Bekijk hier de hoofdstukken van de video.
Ook interessant
Niet iedereen kan bondscoach zijn
De afschuw tegen elite giert je dagelijks tegemoet. Toch heb je elites nodig: niet iedereen kan een brug ontwerpen, of het Nederlands Elftal leiden. Historicus Joep Leerssen geeft voor Het Filosofisch Kwintet de term "elite" opnieuw betekenis.
Voorhoedes zijn nodig. Punt
We vertrouwen de "elite" steeds minder, terwijl we die maatschappelijke voorhoede wel nodig hebben. 'De negatieve connotatie die het woord heeft gekregen is onterecht,' zegt Kim Putters, directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau.