'Iedereen kan bij ons een hoofdpersoon worden'

‘Alles goed’ is de nieuwste in een hele lange lijst documentaires die jullie maakten met HUMAN. Kunnen jullie wat vertellen over de films waarmee jullie die weg hebben afgelegd?

Petra: “We hebben veel humanistische films gemaakt. Wij zijn humanisten als mens én filmmaker: met respect en liefde met medemensen omgaan. Conflicten niet opjutten, maar kleiner maken door het gesprek aan te gaan. Onze films zijn gesprekken met en vragen aan het publiek.”

Peter: “Onze films bieden geen dwingend narratief, maar een spectrum aan manieren waarop je naar een situatie kunt kijken. Je mag als kijker een poosje meekijken in iemands leven en wordt deelgenoot in de problemen waar mensen tegenaan lopen.”

Petra: “We volgen hele normale mensen. De kokkin om de hoek, de buurman, iedereen kan bij ons een hoofdpersoon worden. Geen beroemdheden of politici, maar mensen waar normaal niet naar geluisterd wordt. Er wordt naar heel veel mensen slecht geluisterd.”

Peter: “Iedereen kan een bijzonder verhaal hebben.”

Was dat ook de aanpak voor ‘Alles goed’?

Petra: “Ja, we zijn in de opvang op zoek gegaan naar hoofdpersonages. Het is in wezen een film over oorlog zonder dat je daadwerkelijk oorlog in beeld ziet. Vaak worden dat soort verhalen verteld door scènes van strijd en vanuit het perspectief van heldhaftige mannen, maar wij wilden onderzoeken wat oorlog voor vrouwen betekent.”

Peter: “In de opvang zitten voornamelijk vrouwen. Ze zijn uit hun moederland gevlucht, maar leven nog steeds in de oorlog: ze zitten met hun hoofd bij het huis dat ze hebben achtergelaten en maken zich zorgen om hun familie, terwijl ze hun alledaagse taken uitvoeren. Oekraïense grootmoeders zijn de spil van het gezin. Door hun vlucht zijn ze ontheemd uit hun rol als middelpunt van een nu versplinterde familie. We zien ze worstelen met het bij elkaar houden van hun familie die overal in Europa heil heeft gezocht, urenlang voor iedereen koken, ruimte maken voor rouw. Ze hebben het emotioneel zwaar te verduren.”

Hoe gaan jullie als makers om met zoveel emotie?

Peter: “We spenderen heel veel tijd met onze personages, vaak met een kleine crew want ik film zelf. In de opvang werd ons af en toe gevraagd waarom we nou alweer in de keuken aan het draaien waren, zo interessant was die keuken toch niet? We worden even onderdeel van iemands dagelijks leven, pas dan maak je een intieme film.”

Petra: “Al die uren in de keuken schept een vertrouwensband. Veel Oekraïense vrouwen moeten om de zoveel tijd eens terug naar het land. Om het graf van hun gesneuvelde familielid te bezoeken bijvoorbeeld of gewoon even om weer thuis te zijn, anders draaien ze door. Wij mochten met één van de vrouwen mee op zo’n beladen bezoek. Dat mag alleen omdat ze zeker weet dat we meteen zullen weggaan als ze zegt dat ze ons weg wil hebben. Omdat ze ons vertrouwt. Dat vergt geduld.”

Jullie films typeren zich dus door een observerende, geduldige stijl. Hoe verhouden jullie je tot de hypersnelle beeldcultuur van internetmedia?

Peter: “Dingen zijn voortdurend in beweging, beeldcultuur en filmtrends al helemaal. De snelheid van het vertellen heeft tot gevolg gehad dat we er steeds meer moeite mee hebben om lang in een situatie te blijven als kijker. Als je de tijd neemt om in één shot een langer verhaal te vertellen, dan laat je niet alleen zien wat je hoofdpersoon aan het doen is, maar je laat kijkers de ruimte verkennen, de sfeer aanvoelen en de situatie zelf analyseren. Het is net als kijken naar een kunstwerk. Neem de tijd om te kijken naar herkenbare patronen en penseelstreken en dan pas hoor je het echte verhaal. Ik hoop dat er weer een tegenbeweging komt: een van meer rust en geduld.”

Petra: “Maatschappelijke vraagstukken vergen zorgvuldig nadenken. Als de concentratieboog zó klein wordt kunnen bepaalde gedachten niet eens meer gedacht worden, laat staan doordacht worden. Hoe kunnen we ons uit die problemen worstelen als we niet eens meer kunnen nadenken? Daarbij komt ook dat ik denk dat wij de laatste generatie filmmakers zijn waarvan je aan mag nemen dat dat wat te zien is ook echt gebeurd is. In de tijd van fake news en AI zal het genre documentaire onherroepelijk veranderen.”

Zie je jullie films dan ook als een vorm van verzet daartegen?

Petra: “We zijn bewust niet activistisch. De onderwerpen zijn wel maatschappelijk en we geven een stem aan mensen die normaal minder aan het woord komen. Vaak zijn doodnormale vrouwen de onderwerpen van onze films: gewone vrouwen die grootse dingen meemaken. Dat is misschien wel een beetje activistisch.”

Peter: “We willen gewoon geen films maken waarin de kijker wordt verteld wat je moet vinden. Boodschappen komen veel beter over als je zelf bewust omgaat met verhalen, als je bij jezelf moet nagaan: Wat vind ik hier nou van of wat zou ik doen in zo’n situatie? De meest basale vraag die er is in wezen, maar ook een manier om je in een ander te verplaatsen. Wat mij betreft een van de functies van film.”

Petra: “Naast de boodschap is het voor ons belangrijk om gewoon een hele mooie film te maken. Vakkundig en esthetisch. Documentaires zijn voor ons een kunstvorm, niet alleen een politiek instrument.”

Zijn er naast films en kunstwerken ook boeken die jullie inspireren?

Petra: “Talloze boeken. Rond de thematiek van ‘Alles goed’ vind ik het werk van Wit-Russische auteur Svetlana Alexijevitsj verhelderend. Ze won de Nobelprijs en schrijft ongelooflijke boeken over belangrijke periodes in de geschiedenis door de ogen van de vrouwen die het meemaakten. ‘De oorlog heeft geen vrouwengezicht’ is prachtig en inspireert ons stylistisch: als auteur is zij niet op de pagina’s te bekennen, het gaat om de woorden en ervaringen van de vrouwen in haar boeken.”

Maak kans op het boek ‘De oorlog heeft geen vrouwengezicht’

Onder vrienden van HUMAN verloten we vijf exemplaren van ‘De oorlog heeft geen vrouwengezicht’ van Nobelprijswinnaar Svetlana Alexijevitsj. Reageer hier vóór 7 augustus 2025 om kans te maken. Doe mee en win!