Toen hij de boerderij in Ruinerwold was ontvlucht, werd hem verteld dat hij en zijn broers en zussen nooit écht werden vastgehouden. Wie dat zegt, begrijpt volgens Israel van Dorsten niet dat ook een deur die niet op slot zit, gesloten kan voelen. Nu wil hij meer aandacht voor psychisch geweld. "Slachtoffers voelen zich niet serieus genomen."

Vooropgesteld, alle reacties op wat hij en zijn broers en zussen hebben meegemaakt, heeft hij alleen maar als heel positief ervaren. En toch. Bijna een jaar na het verschijnen van de documentaire-serie De Kinderen van Ruinerwold, waarbij in de nabespreking toch vaak de focus lag op de fysieke en seksuele mishandeling, vraagt Israel van Dorsten ook aandacht voor de gevolgen van psychisch geweld. Israel: "Psychisch geweld heeft meer impact dan we denken."

Door over zijn eigen ervaringen te vertellen hoopt hij bij te kunnen dragen aan de oplossing van een probleem waar wat hem betreft nog te weinig Nederlanders überhaupt van weten dat het bestaat.

Spil in de wijk

Gek eigenlijk: in 2020 waren bijna 700.000 Nederlanders boven de 16 jaar slachtoffer van psychisch geweld. Bij bijna de helft van alle gevallen van kindermishandeling is sprake van emotionele verwaarlozing en mishandeling. Hoe kan het dat daar maar zo weinig aandacht voor is?

Israel: "Ik denk omdat mensen het zich moeilijker kunnen voorstellen, het is minder vatbaar. Toen ik de term psychisch geweld voor het eerst hoorde, merkte ik ook dat ik het lastig vond om te zeggen wat het nu precies was."

Slachtoffers wordt soms verweten dat ze niet eerder uit het patroon van psychisch geweld zijn gestapt. Was dat bij jullie ook het geval?

"Bij ons was dat niet zo aan de orde, omdat de meeste mensen onze extreme situatie kenden en wij van kinds af aan erin opgroeiden. Maar iets dergelijks kwam wel naar voren toen mensen zich afvroegen waarom de oudste drie van de kinderen nooit bij een instantie aan de bel hebben getrokken. Zij waren namelijk al tien jaar van de boerderij vertrokken, maar hebben hun verhaal toen niet aan iemand verteld. Veel buitenstaanders begrepen dat niet. Het is voor hen lastig voor te stellen dat je mentaal zo onder druk bent gezet en gemanipuleerd bent, dat het bijna onmogelijk is om daar tegenin te gaan."

"Op mijn telefoon zocht ik de website van de politie op, om te kijken of ik daar iets over hulp kon vinden. Toen ik die site had aangeklikt, raakte ik helemaal in paniek."

Israel van Dorsten
Waarom denk je dat dat moeilijk te begrijpen is?

"Je kan het vergelijken met iemand die in een kamer zit waarvan de deur op slot zit. Als die deur fysiek afgesloten is, kunnen mensen heel makkelijk begrijpen dat je er niet uit kan. Maar als je jarenlang gemanipuleerd bent en je verteld is dat je die kamer niet uit kunt, dan zit je óók opgesloten, ook al zit er geen fysiek slot op de deur. In mijn ogen zijn beide gevallen even erg, want het resultaat is hetzelfde: je zit opgesloten. Maar die mentale opsluiting is voor een buitenstaander niet zichtbaar en daarom ook moeilijker om te begrijpen.

Zelf maakte ik dat ook mee, toen ik voor de eerste keer ging nadenken over of ik kon ontsnappen van de boerderij. Op mijn telefoon zocht ik de website van de politie op, om te kijken of ik daar iets over hulp kon vinden. Toen ik die site had aangeklikt, raakte ik helemaal in paniek. Ik was zo geconditioneerd met het idee dat de politie slecht was, dat het intypen van die website al voelde als een enorme shock. Ik durfde daarna een week lang überhaupt niet meer op die telefoon te kijken.

Dat laat zien dat het geen spelletje is, psychisch geweld. Gemanipuleerde gedachten die bij jou zijn ingeprent, zijn echt de werkelijkheid voor jou op dat moment."

Zijn er duidelijke momenten aan te wijzen waarop dat psychisch geweld plaatsvond?

"Zeker, maar die maken het ook weer lastiger om het probleem echt te omvatten en te begrijpen. Bij fysieke mishandeling kan er bijvoorbeeld sprake zijn van één klap, bij psychische mishandeling is het vaak langduriger en is er meer sprake van een patroon.

Misschien een gek voorbeeld, maar toen ik laatst het tv-programma Special Forces VIPS keek, moest ik denken aan wat bij ons gebeurde. In dat programma krijgen BN'ers een zware militaire training. Wat me opviel, is dat ik de manier waarop de trainers tegen de BN'ers in opleiding praten, heel erg herken in hoe Gerrit Jan (de vader van Israel, red.) tegen ons sprak. De stemverheffing, het steeds maar weer benadrukken dat je de groep schaadt als jij als individu iets fout doet. Dat patroon herkende ik.

Gerrit Jan zei steeds dat iedereen gestraft zou worden als je iets fout deed. Daardoor voelde ik me constant schuldig. In het geval van Special Forces VIPS is er waarschijnlijk geen sprake van psychische mishandeling, want daar is het een nuttige manier om mensen tot het uiterste te brengen. Maar als je die manier van praten in het gewone leven toepast, kun je dat zien als psychische mishandeling. Je manipuleert mensen namelijk om dingen te gaan doen die ze anders niet zouden doen en zet ze constant onnodig onder druk."

Tekst gaat door onder de banner

Vaak duurt het een tijdje voordat mensen die psychisch mishandeld zijn beseffen dat er sprake was van psychisch geweld. Hoe ging dat bewustwordingsproces voor jou?

"Stapje voor stapje. Je realiseert je namelijk pas dat je gemanipuleerd bent als je er van een andere kant naar kunt kijken. Bij mij kwam die realisatie geleidelijk aan, doordat ik steeds meer van de buitenwereld ging zien. Ik kon steeds beter vergelijken hoe de situatie bij ons thuis was geweest met hoe het er in de gewone wereld aan toegaat.

Ik ben er ook meer over gaan lezen en ontdekte dat er veel overeenkomsten waren tussen wat er bij ons gebeurde en hoe mensen in sektes leefden. Dat hielp me, omdat ik steeds beter kon inzien dat de psychische mishandeling niet alleen bij ons plaatsvond, maar dat er bepaalde patronen gebruikt werden die andere mensen ook gebruiken. Het was niet een toevallige situatie waar we in zaten."

Geef je jezelf weleens ergens de schuld van?

"Er zijn natuurlijk dingen in het leven waar ik mezelf de schuld van geef, maar niet als het gaat over wat er gebeurd is op Ruinerwold. In het verleden was dat anders, toen gaf ik mezelf overal de schuld van. Dat is onderdeel van de psychische mishandeling: Gerrit Jan zei constant dat alles wat verkeerd ging mijn schuld was. Dat gevoel kon ik loslaten toen ik daar weg ging.

Ik zette een soort knop om en voelde ook gelijk: ik ben hier niet schuldig aan, ook al begreep ik nog niet helemaal waarom. Geleidelijk aan is dat overgaan in het besef dat ik in een systeem gevangen zat waar ik niet schuldig aan was."

Een term die rondom psychisch geweld vaak wordt gebruikt is 'gaslighting.' Ken je dat?

"Nee."

Het is een vorm van emotionele manipulatie, waarbij de ‘gaslighter’ de waarheid en het wereldbeeld van het slachtoffer geleidelijk aan verdraait, waardoor hij of zij steeds meer op de dader gaat leunen. Is dat iets wat jij herkent?

"Dat past denk ik meer bij mensen die vanuit een normale wereld in een manipulatief systeem terecht komen, waardoor hun perceptie van de werkelijkheid verandert. Iemand die in een sekte terecht komt, beperkt steeds meer zijn visie tot wat er in de sekte geloofd wordt.

Bij ons is dat eigenlijk precies andersom gegaan. Wij zijn namelijk in die manipulatieve wereld opgeroeid, dat was voor ons normaal. Geleidelijk aan ben ik steeds meer de realiteit gaan zien en heb ik kunnen ontdekken dat er meer was dan dat wij eigenlijk wisten."

"Fysieke mishandeling kun je nog aan de kant zetten. Als je geslagen bent, kun je nog ergens anders aan denken zodat je de pijn minder voelt. Maar als je psychisch onder druk staat, kun je daar niet aan ontsnappen"

Israel van Dorsten
Slachtoffers van psychisch geweld vertellen vaak dat het het moeilijkst was om zich van hun manipulatieve situatie te ontworstelen. Ben je het daarmee eens?

"Ja. Fysieke mishandeling kun je nog aan de kant zetten. Als je geslagen bent, kun je nog ergens anders aan denken zodat je de pijn minder voelt. Maar als je psychisch onder druk staat, kun je daar niet aan ontsnappen. Je kunt je mind er niet vanaf halen, want dat is juist de plek waar de mishandeling plaatsvindt.

Psychische mishandeling heeft volgens mij ook meer impact. Als je geslagen bent, gaat de fysieke pijn in principe na een tijdje weer over, je lichaam herstelt in principe vanzelf. Maar de consequenties van psychische mishandeling gaan niet vanzelf over, daar moet je echt moeite voor doen en hulp voor zoeken."

Kun je zeggen dat je nu nog last hebt van die jarenlange psychische mishandeling?

"Zeker. Ik heb goede hulpverlening gehad, dus ik heb wel geleerd er goed mee om te gaan. Maar het is iets waar ik mee moet blijven dealen en wat ook zeker nog niet over is.

Ik weet nu niet wat er allemaal nog boven gaat komen, het is namelijk iets wat in iedere fase weer kan opspelen. Als ik bijvoorbeeld later kinderen zou krijgen, dan zou dat weer iets op kunnen roepen. Maar die pijn kan ik nu nog niet oplossen, dat komt er pas uit als ik in die fase zit."

Sommige ervaringsdeskundigen op het gebied van psychisch geweld kijken terug op hun situatie met de gedachte: als ik toen had geweten wat ik nu wist, had ik veel eerder uit die ongezonde situatie kunnen stappen. Speelt dat weleens door jouw hoofd?

"Het heeft weleens door mijn hoofd gespeeld, maar ik vind dat een beetje een nutteloze gedachte. Het was nou eenmaal zo, aan dat verleden kan ik niks meer veranderen. Ik vind het wel een nuttige gedachte als je ‘m naar de toekomst richt. Wellicht helpt het ons om manieren te bedenken om een ander sneller uit een ongezonde situatie te halen."

Tekst gaat door onder de banner

Waarom vind je het belangrijk om meer aandacht te vragen voor psychisch geweld?

"Ik denk dat het belangrijk is dat er meer bewustzijn over komt, omdat het mensen die in eenzelfde situatie zitten kan helpen. Ik ben steeds meer gaan inzien dat wij lang niet de enigen zijn die dit hebben meegemaakt. Dat is ook waarom ik mijn ervaringen deel, het is echt een groot probleem.

Daarnaast is psychisch geweld in het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld al strafbaar en hier nog niet. Slachtoffers voelen zich daardoor minder serieus genomen. Als je psychisch mishandeld bent, is het vaak al moeilijk om je verhaal naar buiten te brengen, omdat dat juist ook onderdeel is van de mishandeling. Als je dat dan toch doet en je ook nog eens niet goed begrepen wordt, maakt dat de situatie alleen nog maar moeilijker.

Voor mij voelt het vertellen over mijn ervaringen ook als een manier om dat deel van mijn leven extra waarde te geven. Ik heb het allemaal meegemaakt, dus ik heb een soort kennis en ervaring die niemand anders heeft op dit gebied. Als ik daar niets mee doe, voelt het bijna als een weggegooide waarde. Terwijl ik het ook kan gebruiken om bij te dragen aan de oplossing van dit probleem. Zo kan ik iets waardevols halen uit alles wat ik heb meegemaakt."

Luister de hele aflevering

In de radio-uitzending van De Publieke Tribune spreekt Coen Verbraak verder met vier ervaringsdeskundigen over de gevolgen van psychisch geweld.

Luister de hele uitzending vanaf 29 januari hier terug:

Dit is ook interessant