Ook in Nederland leven mensen in moderne slavernij

Josse Wiering

2 december 2021

2 december is de Internationale Dag voor de Afschaffing van de Slavernij, waarop we stilstaan bij vormen van slavernij die anno 2021 nog steeds voorkomen. Niet alleen buiten Europa werken mensen onder dwang, voor een schamel loon: ook in Nederland leven vandaag de dag nog mensen in moderne slavernij.

Bij moderne slavernij denk je misschien aan mensen die in fabrieken in India onder erbarmelijke omstandigheden zoveel en zo snel mogelijk broeken en T-shirts in elkaar zetten. Of aan de mensen die in Qatar de nieuwe stadions voor de wereldkampioenschappen bouwen. Maar ook veel dichterbij huis leven mensen in moderne slavernij. De precieze aantallen zijn lastig te noemen, omdat lang niet alle gevallen bekend zijn, maar de schatting is dat in Nederland jaarlijks ongeveer 5.000 mensen slachtoffer zijn van moderne slavernij.

Bedreiging en schulden

Moderne slavernij houdt in dat mensen onder dwang en onder slechte omstandigheden werk verrichten, waar ze niet of nauwelijks voor betaald worden. ‘Dwang’ kan hierin verschillende vormen aannemen, vertelt Francien Winsemius van FairWork, een organisatie die moderne slavernij bestrijdt en opkomt voor de belangen van de slachtoffers.

“Slavernij gaat erom dat je je niet kan onttrekken aan een situatie,” zegt Winsemius. “Dat kan bijvoorbeeld doordat je werkgever je paspoort in bezit heeft, je torenhoge schulden oplegt, of dat hij of zij je familie kent en hen kan gaan bedreigen als je stopt met werken.” In tegenstelling tot bij de vroegere trans-Atlantische slavernij is er bij moderne slavernij dus geen sprake van het wettelijke bezit van een ander mens, maar wordt de afhankelijkheid van een baas op andere manieren gecreëerd.

Arbeidsuitbuiting

Deze nieuwe slavernij heeft verschillende vormen, vervolgt Winsemius. “Moderne slavernij of mensenhandel - dat is eigenlijk hetzelfde - kan gaan om gedwongen orgaanhandel, criminele uitbuiting, seksuele uitbuiting of arbeidsuitbuiting. Met FairWork richten we ons op arbeidsuitbuiting en we communiceren dat naar buiten als ‘moderne slavernij’. Uit een onderzoek dat we hebben gedaan, blijkt namelijk dat ‘moderne slavernij’ voor de gewone burger het best beschrijft wat arbeidsuitbuiting precies inhoudt.

“Bij het woord ‘arbeidsuitbuiting’ hebben mensen zelf vaak verschillende associaties. Ik heb in de tijd dat ik hier werk bijvoorbeeld al heel wat lolletjes gehoord van mensen die zeggen dat ze door hun baas worden uitgebuit, omdat ze een uur onbetaald moesten overwerken. Ik vind het een schande als je dat zegt, omdat bij echte arbeidsuitbuiting sprake is van een grove schending van de mensenrechten. Maar het geeft ook aan dat ‘arbeidsuitbuiting’ in Nederland niet een geschikte term is, omdat mensen er een verschillende invulling aan geven. Terwijl ze bij ‘moderne slavernij’ eerder snappen waar het over gaat.”

Arbeiders uit Polen worden in Nederland nog altijd uitgebuit. Ze maken vaak lange dagen, worden verplicht onbetaald over te werken en kampen met seksuele intimidatie en bedreigingen.

Accepteer de 'social' cookies om deze 'youtube'-content te bekijken.

Klik hier om je cookie-instellingen aan te passen.

Een moment geduld, de content wordt geladen.

Espanto mocht het huis van haar baas niet meer verlaten, moest bij hem haar paspoort inleveren, en werkte van half zes ’s ochtends tot half drie ’s nachts voor een maandsalaris van 350 dollar. “Mijn dagen bestonden uit slapen, wakker worden, werken en dan weer slapen,” zegt Espanto. “Midden in de nacht kwam de dochter van de ambassadeur een keer naar me toe, en zei dat ik haar broek moest wassen en dat ze hem de ochtend erna nodig had. Toen heb ik de hele nacht in de kelder gewassen en gestreken. Op ieder moment dat ze ons nodig hadden, gingen we hard aan het werk, omdat we bang waren onze baan te verliezen.”

Om te kunnen eten, was Espanto aangewezen op de restjes die overbleven. “Ik haalde het brood uit de vuilnisbak. ‘Als je de schimmel eraf haalt en het opwarmt, kun je het wel eten,’ zei ik tegen mijn zoon en dochter, die inmiddels ook voor de ambassadeur waren komen werken.”

Na 5,5 jaar lukte het Espanto om uit deze verschrikkelijke omstandigheden te ontsnappen. “Al die tijd had ik de buitenwereld niet gezien. Maar eindelijk waren we vrij. Vrij om te vliegen als een vogel.”

Luisterend oor

Na haar ontsnapping heeft Espanto zich als vrijwilliger aangesloten bij FairWork om andere slachtoffers van moderne slavernij te kunnen helpen. Dat doen ze onder andere door een luisterend oor te bieden aan mogelijke slachtoffers. “Mensen kunnen met vragen en klachten bij ons aankloppen,” zegt Winsemius. “Wij brengen ze in contact met onze vrijwilligers, die afkomstig zijn uit het land van het mogelijke slachtoffer en dus hun taal en cultuur kennen, maar ook de Nederlandse taal en cultuur begrijpen. Zo kunnen ze een brug slaan tussen degene met de klacht en de instanties hier.”

Maar lang niet altijd worden instanties betrokken. “Iemand moet bij ons in eerste instantie zijn of haar verhaal kwijt kunnen. We vragen wat er aan de hand is en wat het mogelijke slachtoffer zou willen. En dan kunnen we hen informeren over de opties die ze hebben. Bij signalen van mensenhandel, kunnen we ze bijvoorbeeld voorstellen om aangifte te doen.” Of ze dan ook daadwerkelijk aangifte doen, blijft een eigen beslissing.

“Het is niet altijd gunstig om aangifte te doen,” zegt Winsemius. “Het kan zijn dat je zaak geseponeerd wordt, maar dan weet je werkgever ondertussen wel dat jij aangifte hebt gedaan. Dan ben je je baan kwijt, soms ook je onderdak en misschien loopt je familie gevaar. Deze consequenties wegen mensen tegen elkaar af.”

Ook in Nederland leven mensen in moderne slavernij

Meer over dit thema

Staatssecretaris doet of verdwenen Vietnamese kinderen zijn gaan backpacken

Pubers en pooiers: onderzoek naar jonge mensenhandelaren

Deze HUMAN-docu's draaien op IDFA

Iedere politieke partij een eigen journaal

Gaan we de klimaatdoelen van 2021 wél halen?