'Ik wijs het conservatieve moraalpakket af, niet het geloof zelf'

In dit boekgesprek tipt Stine het boek ‘Beminde Ongelovigen’ van de Belgische schrijver Anne Provoost, een boek dat atheïsme een onverwachte warmte en veelkleurigheid geeft. Provoost laat zien dat ongeloof niet enkel kil of rationeel hoeft te zijn, maar ook passievol, hartstochtelijk en levenslustig kan zijn. Iets dat Stine zelf ook terug laat komen in haar nieuwe podcastserie ‘Goddeloos’, een special van Zin van de Dag.

Wanneer voelde jij je zelf het meest goddeloos?

“Je merkt pas echt dat je ongelovig bent als je omringd wordt door mensen die allemaal geloven. Als kind op een openbare school dacht ik nauwelijks na over mijn ongeloof. Dat veranderde toen ik als 18-jarige in Amerika ging studeren. Daar is bijna iedereen gelovig. Ineens voelde ik me de vreemde eend in de bijt. Ik kreeg rare blikken als ik zei dat ik niet geloofde.”

“Eerder waren er ook al momenten waarop ik besefte dat atheïsme onderdeel van mijn identiteit is, bijvoorbeeld tijdens een schoolreis naar Rome, toen we een heleboel katholieke kerken bezochten. Toen voelde ik dat ik anders keek naar de rituelen en tradities dan de mensen om me heen.”

Heb je ooit naar geloof of ‘iets hogers’ verlangd?

“Niet naar geloof als zodanig en ook niet naar ‘iets hogers’. Wel naar wat er jaloersmakend aan lijkt: de hechte familieverbanden, de rituelen, de gemeenschapszin. En de schoonheid van religieuze ruimtes. De Blauwe Moskee in Istanbul bijvoorbeeld, maar daar kan je ook van genieten als ongelovige. Soms lijkt het me ook heerlijk om je volledig over te geven en niet te twijfelen. Maar wat me tegenstaat is het orthodox-conservatieve moraalpakket dat je er vaak bij krijgt: regels die voorschrijven hoe je moet leven en denken. Ik wijs het conservatieve moraalpakket af, niet het geloof zelf.”

Wat onderzoek je in Goddeloos?

“In Goddeloos ga ik op ‘zingevingsdate’ met vier gelovigen. Zo spreek ik Halil Karaaslan, een moslim en docent aan de Hogeschool Rotterdam, hoogleraar Paul van Geest, katholiek en theoloog, Gerko Tempelman, een protestantse filosoof en theoloog, en Rosanne Hertzberger, microbioloog, schrijver en politicus (NSC) en van Joodse komaf.”

“Ze zijn net als ik veelzijdig en geloof is één onderdeel van hun identiteit. De gesprekken zijn open ontmoetingen. Ik onderzoek hoe ver je samen kunt komen als je de moeilijke thema’s niet uit de weg gaat. Het idee is dat je iets van elkaar leert. Rosanne heeft bijvoorbeeld fel geschreven over yoga en meditatie, terwijl ik er veel aan heb. Dat vind ik een mooi uitgangspunt: wat levert een gesprek daarover op, waar schuurt het? En Gerko is net als ik dol op het gesprek over geloof en ongeloof. Hij heeft er een boek over geschreven, ‘Ongeneeslijk Religieus’.  Het zijn allemaal mensen die voor dit onderwerp dezelfde passie hebben als ik.”

Wat kunnen we verwachten van de groepsaflevering?

“In de slotaflevering breng ik alle vier de gasten samen. Een debat over de verschillen tussen ons, maar er komen ook verrassende overeenkomsten aan het licht. Het woord ‘zingeving’ is breed en misschien zelfs vaag. Ik probeer samen concreter te worden: waar gaat het nou echt over? Hoe kijken we naar jongeren die vaker het geloof opzoeken, of naar de rol van religie in een seculiere samenleving? En hoe verhoud je je tot conservatieve tendensen in politiek en religie?”

“Vooral die verwevenheid van politiek en religie vind ik zorgwekkend. In landen als Brazilië, Polen of de Verenigde Staten zie je dat religie steeds meer gekoppeld wordt aan conservatieve familiewaarden, het terugdringen van vrouwenrechten en anti-lhbti-standpunten. Dat vind ik eng. Ook in Nederland zie je conservatieve stemmen luider worden. Juist daarom zijn nieuwsgierige, open gesprekken zo belangrijk.”

Waarom kies je het boek ‘Beminde ongelovigen’?

“Anne Provoost bedacht een schaal van de mate van ongelovigheid. Ze laat daarmee zien dat ongeloof niet één ding is, maar allerlei gradaties en tradities kent. En ze koppelt er een liefdestaal aan: beminde ongelovigen. Dat vind ik prachtig. Ik noem mijn atheïsme ook wel baldadig teder atheïsme, en breng er zo ook emotie in. Dat nam ik mee in mijn gesprekken voor Goddeloos.”

“Wat me daarnaast aanspreekt, is dat Anne een van de weinige vrouwen is die over atheïsme schrijft. Toen ik in Amsterdam de prijs kreeg van ‘Atheïst van het Jaar’, toegekend door De Vrije Gedachte en door het Humanistisch Verbond België, viel me op dat zo’n 75 procent van de aanwezigen man was. Daar ontmoette ik ook Anne. Het was verfrissend om haar stem en haar boek te zien in een veld dat vaak door mannen wordt gedomineerd.”

Wat hoop je dat luisteraars meenemen uit Goddeloos?

“Dat ze geïnspireerd raken en zelf eens op zingevingsdate gaan met iemand die anders denkt dan zij. Dat ze nieuwsgierig worden in plaats van bang voor het verschil. In een tijd van polarisatie is dat misschien wel het belangrijkste: dat ongeloof, geloof en alles daartussen een plek hebben in hetzelfde gesprek.”

Win het boek ‘Beminde Ongelovigen’ van Anne Provoost

Onder vrienden van HUMAN verloten we vijf exemplaren van 'Beminde Ongelovigen' van Anne Provoost. Reageer vóór 27 november 2025 om kans te maken op het boek.

Debat Goddeloos

Benieuwd naar het debat? Beluister hieronder de Goddeloos-special in de podcast Zin van de Dag, waarin Stine Jensen in gesprek gaat met Halil Karaaslan, Paul van Geest, Gerko Tempelman en Rosanne Hertzberger.